Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 6 min

Apollo komt in Pythia en leidt ons naar nieuw inzicht

Logica vertelt ons hoe we van bestaande kennis tot nieuwe kennis kunnen komen. Maar die nieuwe kennis lag al besloten in de oude kennis; echt nieuw inzicht komt meestal tot ons via een creatief, soms onbewust en intuïtief proces.

De Pythia was in het oude Griekenland met middelpunt van het Orakel van Delphi, in die tijd het meest gerespecteerde orakel voor wie zich tot de Goden wilde richten voor voorspellingen en inzicht. De Pythia was de hogepriesteres, het medium, een vrouw met een hoge status die zich onthield van normale relationele of seksuele activiteit omdat ze gemeenschap had met de god Apollo. Door met de benen wijd de nevels (misschien wierook of hallucinogene gassen?) in te ademen (pneuma) kwam ze in een trance waarbij ze ervoer dat de god via haar vagina naar binnen kwam en bezit van haar nam. Via die unificatie kreeg ze ook boodschappen van Apollo. Zo kwam nieuw, goddelijk inzicht tot de mens.

Priesteres van Delphi – John Collier

Apollo was de god van de geneeskunde, de waarheid, het licht en de orde. Nietzsche plaatst hem in zijn boek De geboorte van de tragedie tegenover Dionysus, en hij bepleit dat juist die laatste ons via de intuïtie met onze diepste creatieve vruchtbaarheid in contact brengt, terwijl hier Pythia via Apollo juist die rol vervult. Mogelijk is het een centraal thema in het Griekse denken dat we kennis, vaardigheid en inzicht via het hogere ontvangen, iets wat ook in de boeken van Plato terugkomt, via de muzen, zussen van Apollo. De geestkracht van de zussen kon ingeademd worden, net zoals de Pythia dampen inademde en Apollo voelde. Plato verhaalt in o.a. “Eros” ook van de Daimons, een soort halfgoden die ons kunnen helpen op weg naar hogere kunsten en inzichten.

Bestaan die hogere geesten echt? Helpen ze ons? Of zijn het archetypen, projecties van ons onbewuste, maaksels van ons eigen brein? Het is in ieder geval interessant om te zien dat creativiteit, inzicht, vruchtbaarheid en seksualiteit op die manier gekoppeld worden als een geheel van dynamische, vruchtbare, boven de gewone menselijke ratio uitstijgende levensenergie, en dat de mensheid al zo lang methoden heeft gevonden om die te benutten. De Griekse beschaving heeft een rijke erfenis achtergelaten en is daarmee een bewijs voor de kracht van deze methode.

In het jaar 390 werd de tempel van Apollo in Delphi vernietigd door Theodosius I, een christelijke Romeinse keizer die heidense heiligdommen bestreed. Het christendom bevat, via het oudere Judaïsme, ook waarschuwingen tegen het contact leggen met onreine geesten en tegen de kennis en wetenschap die gebracht wordt door gevallen engelen (demonen).

En wellicht had het christendom daarvoor goede redenen. Of die hogere geesten nu echt bestaan of creaties zijn van ons eigen brein doet er eigenlijk niet eens zo heel veel toe — het effect is namelijk in beide gevallen gevaarlijk. Een andere geest of een onbewuste inhoud krijgt controle over het bewustzijn. In die trance verliest de persoon zijn eigen identiteit. Iemand kan daar geestelijk erg onstabiel van worden en er zelfs lichamelijke klachten van krijgen. Ook kunnen de ervaringen verkeerd geïnterpreteerd worden. De chaos van het onbewuste, die creativiteit, is een kracht die zowel kan vernietigen als kan scheppen.

Het christelijke geloof lijkt meer gericht te zijn op het bewaken van stabiliteit en sociale cohesie dan op het vernieuwende, inzicht, en het creatieve. De moderne spanning tussen het christelijke geloof en de wetenschap is daarvan een voorbeeld. Tegelijkertijd zien we een toenemende individualisatie en een lagere vruchtbaarheid in geseculariseerde samenlevingen. We hebben misschien wel een herbezieling nodig van de samenleving — ook wel een re-enchantment genoemd.

De Grieken hadden instrumenten om de woeste, onvoorspelbare kracht van het onbewuste te beteugelen. Het hele divinatieproces en de gemeenschap van de Pythia met Apollo was goed georganiseerd via een structuur met een priester van Apollo die de uitspraken van de Pythia interpreteerde, via priesteressen die de Pythia ondersteunden, met een tempelgebouw, en met strak voorgeschreven rituele protocollen. Daarnaast was er de sterk ontwikkelde logica in het Griekse denken, die een tegenwicht bood aan de soms nog ongestructureerde nieuwe gedachten en gevoelens.

Delphic Oracle – Heinrich Leutemann

Het zou interessant zijn om wetenschappelijke experimenten uit te voeren met oude magische rituelen die tot doel hebben via een symbolische weg contact te leggen met onbewuste inhouden van onze geest. Welke effecten hebben zulke ervaringen op onze gevoelens, onze creativiteit, ons lichamelijke functioneren, ons welbevinden?

Mogelijk leidt het ook tot een doorbraak in de kunstmatige intelligentie (artificial intelligence; AI). Een groot probleem in de AI is dat veel dingen onberekenbaar zijn, simpelweg omdat er niet genoeg computercapaciteit is of omdat we niet snappen hoe iets überhaupt berekend wordt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de meeste dingen die we onder de noemer “intuïtie” vatten. Maar ook het vinden van totaal nieuwe oplossingen of nieuwe manieren van denken is nog niet goed uit te voeren door computers. Daardoor blijven we zitten met eigenlijk best wel “domme” computers die alleen heel goed beschreven probleempjes op kunnen lossen, zoals een schaakstelling die goed beschreven is en dus berekenbaar.

Een vader van de moderne informatica, Alan Turing, begreep dat al. In 1939 schreef hij al dat we mogelijk een “orakel-machine” nodig zouden hebben. En zo zijn we weer terug bij de Pythia uit Delphi.

Voor wie meer wil weten over orakels in de AI: de informatie uit de laatste twee alinea’s hierboven heb ik van Super Turing machines and oracles: the making of a artificial mind (George Zarkadakis, 2013).

Een laatste opmerking: ergens moeten wetenschap, ratio, intuïtie en magie bij elkaar komen, maar er zijn daarvoor geen of nauwelijks goede coherente modellen. Een van de oudste pogingen in die richting is het zgn. neoplatonisme, dat ook aan de basis staat van het Christendom, via Augustinus. Maar ondanks een zoeken dat al duizenden jaren gaande is zijn we nog steeds in verwarring, en degenen die iets lijken te vinden reppen over een ongeschreven leer, een inzicht dat kennelijk ook niet in woorden te vangen is. Apollo wil wel naar binnen komen, maar laat zich niet vangen.

[Toevoeging]: nog wat afbeeldingen…

Apollo sits on a carved ompholos stone. Coin minted in Antioch, 225-223 B.C.
The Sanctuary of Athena Pronaia – Cathy Bird
Consulting the Oracle – John William Waterhouse (1884)
The Delphic Oracle – John William Godward (1899)

Reacties

✉ Ward op 2015-04-28

Leuk stuk! Wetenschap is volgens mij ook te rationeel geworden, lekker veilig. Maar eigenlijk ligt de oorzaak van een tekort aan anders denken en creatief, magisch nieuwe wegen in te slaan bij onze nieuwe god “Geld”. Economie is het grootste goed, dan krijg je ook alleen veilig onderzoek. En in zo’n cultuur valt status daar ook onder. Iedereen wil de titeltjes en een degelijk inkomen en die krijg je beiden alleen als je op de veilige paden blijft. Stel je voor dat je de grenzen van de wetenschap opzoekt en daadwerkelijk bijvoorbeeld het wel of niet bestaan van Daimon gaat onderzoeken. Hoongelach, verwijzingen naar pseudowetenschap en geen inkomen zullen je toekomst zijn. Volgens deze logica zijn bijna alle hedendaagse wetenschappers eigenlijk gewoon laf.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.