Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
šŸ•°ļø
  ā¬©  
āœļø Evert Mouw
  ā¬©  
ā±ļø 33 min

Groepsdenken bij de VaccinatieAlliantie en de Denktank Desinformatie

Tot voor kort heb ik uit prudentie verzwegen dat ik vanaf eind 2019 regelmatig bijeenkomsten van de VaccinatieAlliantie (VA) bijwoon. Ik wil anderen en ook de organisatie niet belasten met mijn uitlatingen en bovendien betrof het besloten evenementen. Vertrouwelijkheid verdienen begint met vertrouwelijkheid respecteren.

De VaccinatieAlliantie kwam niet zomaar uit de lucht vallen. De vaccinatiegraad tegen gevaarlijke ziektes daalde al een aantal jaren en daarom besloot staatssecretaris Paul Blokhuis om in actie te komen. Zijn idee was om de samenleving actief te voorzien van goede, eerlijke informatie over vaccinaties. Hiertoe richtte hij begin 2019 een alliantie op die, georganiseerd vanuit het ministerie, zorgde voor betrokkenheid van, en voorlichting aan, mensen die dit doel steunden en daar ook maatschappelijk bij betrokken waren. Denk bijvoorbeeld aan GGD-artsen, huisartsen, beleidsmedewerkers, RIVM-onderzoekers, verpleegkundigen, enzovoorts. Er was een nauwe samenwerking met de Denktank Desinformatie (DD).

Na het onthullende NRC-artikel over de Denktank Desinformatie is de jacht op de anonieme leden ervan geopend. Rosanne Hertzberger schreef daarop een terecht vernietigende column. Enkele leden van de DD hebben zich in het openbaar uitgelaten over de denktank. Daarmee is ook de nauw verbonden VaccinatieAlliantie verdacht geworden. Dan is het misschien wel goed als ik, als VA-bezoeker, een kleine sfeerimpressie geef. Mijn onbeduidende inbreng van ā€œtwee centā€ zal wel niet veel impact geven, maar een samenleving bouw je samen.

Er staat veel op het spel. De volksgezondheid is gebaat bij vertrouwen in het Rijksvaccinatieprogramma, en ook is de maatschappelijk discussie gebaat bij onafhankelijke expertise, open debat, het tegengaan van groupthink, en transparantie.

Dit wordt een wat langere blogpost omdat ik ruimte wil geven aan het hele verhaal, met nuance. Ik ga geen schokkende dingen onthullen. Ik ga geen extreme posities verdedigen. Ik voeg er ook nog wat algemene dingen aan toe over het coronabeleid. Bovenal denk ik dat het thema eigenlijk breder is dan vaccinatiebeleid en je het op alle maatschappelijke ontwikkelingen terugziet. De doelgroep die ik voor me zie houdt zich nogal veel bezig met dit thema en wil daarom zelfs mijn 2Ā¢ lezen.

Mijn eigen achtergrond hierbij

Dat vaccinaties een belangrijk thema zijn was me al langer duidelijk. Als student politicologie aan de Haagse vestiging van universiteit Leiden schreef ik een paper over vaccinaties, waar ik een negen voor kreeg. Ik had me gelijktijdig ingeschreven voor het vak immunologie bij geneeskunde, omdat ik ook inhoudelijke kennis wilde opdoen. Dat zelfs liberale samenlevingen wel druk kunnen uitoefenen om je te vaccineren vond ik niet vreemd, omdat je met kudde-immuniteit een groepsbelang hebt; daarnaast hebben kinderen recht op bescherming. Let wel, dit was in de context van levensgevaarlijke ziekten in de DKTP reeks. Er is dan geen twijfel over het belang van zulke vaccins.

Een aantal jaar later, met vakken bij informatica en geneeskunde, was ik zowel politicoloog als medisch informaticus. Het thema ā€œvaccinatieā€ bleef ik wel iets volgen. Veel informatici zagen de biologie als de next-level computerwetenschap; immers via het DNA komen we bij programmeerbare biologie. (Een technologie die van mRNA gebruik maakt past daar helemaal bij. Hackable animals. Software updates.)

Met enkele geneeskundestudenten bezocht ik in 2009 het Medisch Interfacultair Congres, bedoeld voor studenten, dat ging over pandemieƫn. Jaap van Dissel was daar een van de sprekers die ons daar een soort van college gaf. Een andere spreker vertelde over het boekje Plaques and Peoples (William H. McNeill, 1976). Het is ongelooflijk hoe de menselijke geschiedenis, zelfs de opkomst en ondergang van hele stammen tot aan beschavingen toe, samenging met infectieziekten. Nu we al lange tijd vaccins hebben, weten we niet beter; maar dat we relatief veilig en stabiel kunnen leven is niet vanzelfsprekend en is mede te danken aan vaccins. Vooral de kindersterfte is lager geworden, maar ook volwassenen waren voor sommige uitbraken niet veilig.

Mijn paper, waar ik eerst nog trots op was, vond ik tenslotte toch gebrekkig en ontoereikend. Ik ging aan de slag met een beter uitgewerkt essay wat ook een klein boekje zou kunnen worden. Misschien zou het bijwonen van de VA-bijeenkomsten daarbij kunnen helpen.

Kortom, het idee van de VaccinatieAlliantie (VA) sprak me aan. Ik stuurde een email met opgave van mijn interesse en achtergrond. Zodoende kwam ik op die bijeenkomsten terecht, als relatieve buitenstaander, want beroepsmatig had ik er verder geen belang bij. Het was voor mij enkel een vorm van maatschappelijke interesse en betrokkenheid.

Medisch-inhoudelijk of maatschappelijk activistisch?

Duidelijk was dat bij de bijeenkomsten van de VA ook mensen aanwezig waren die weinig medische achtergrondkennis bezaten en vooral beleidsmatig bezig waren met het promoten van vaccinaties in het algemeen, en het bestrijden van misinformatie. Paul Blokhuis benadrukte dat het belangrijk was te blijven luisteren naar mensen die kritisch staan tegenover vaccinaties. Ik denk dat Blokhuis het risico zag van polarisatie; hij gaf voorbeelden van hoe je vriendelijk en met wederzijds begrip met elkaar in gesprek kon blijven.

Natuurlijk had Blokhuis daar voor de volle honderd procent gelijk in. Ten eerste moet de overheid neutraal zijn; die is er immers voor alle burgers. En met vijandschap ga je de vaccinatiegraad ook niet verbeteren. Ik ben er niet helemaal van overtuigd dat de VA-leden zich dit voldoende realiseerden; beleidsmakers hadden een doel voor ogen (enkelvoudige waarheidsperceptie) terwijl de medisch geschoolde deelnemers om begrijpelijke redenen vaccinatie als noodzakelijk zagen (wederom een enkelvoudige waarheidsperceptie).

Bijeenkomsten van de VA zijn vooral educatieve voorlichtingsbijeenkomsten waarbij meerdere sprekers meer vertellen over nieuwe vaccinaties, problemen met de vaccinatiegraad, desinformatie, beleidsvoornemens, ervaringen met kritische doelgroepen, enzovoorts. Wel was er altijd mogelijkheid tot vragen en discussie aansluitend op de spreker. Zo werd kennis verspreid en dat kon de bezoekers helpen om in hun werk of maatschappelijke activiteit die kennis weer over te dragen.

Wel zie je hier al een model waarin informatie topdown van beleidsmakers en experts richting maatschappelijk actieve betrokkenen gaat. Dat kan ook prima werken, mits groupthink voorkomen wordt en interne kritiek georganiseerd wordt. Het uitnodigen van vaccinkritische sprekers paste natuurlijk niet in de opzet en werkwijze van de VA. In de tijd en omstandigheden van oprichting leek dat ook niet een voor de hand te liggen keuze. Wie kon vermoeden dat al snel Covid-19 zou verschijnen en de samenleving op zijn kop zou zetten?

De VA is een jaar voor ā€œcoronaā€ ontstaan. De vaccinatiegraad voor echt belangrijke vaccinaties tegen gevaarlijke infectieziekten nam af. Dus DKTP; maar denk ook aan de al net wat minder essentiĆ«le BMR. Ik stond en sta nog steeds achter inspanningen om de vaccinatiegraad hoog te houden. Zulke ernstige ziekten wil je toch buiten de deur houden? Je wint veel terwijl het weinig kost en weinig risico oplevert om je te laten vaccineren. Dat was denk ik voor iedereen bij de VA het vertrekpunt.

Toen het bij de VA ging over griepvaccinaties vond ik persoonlijk het enthousiasme iets te groot; dat lag wat mij betreft te ver af van het vertrekpunt. Ik wist nog van mijn opleiding dat de griepprik een gokelement bevat omdat het griepvirus nogal hard muteert, dus je blijft ieder jaar opnieuw bezigā€¦ Misschien dat daarom in mei 2018 dit nog het nieuws was:

Each year, researchers struggle to develop a flu vaccine that can be used worldwide to protect against whichever strain of influenza viruses that are most prevalent. They do a pretty good job, but some years theyā€™re off the markā€”like 2017/2018ā€”and the best flu vaccine only provides partial protection. As a result, the development of a ā€œuniversal flu vaccineā€ is something of a Holy Grail.
In steps Bill Gates via The Bill and Melinda Gates Foundation and Google co-founder Larry Page, who have pledged $12 million to research to develop a universal flu vaccine.
Source: BioSpace (2018)

Niet alleen zijn de vaccins van wisselvallige effectiviteit; ook is de ā€œwinstā€ nogal betrekkelijk, omdat griep (=influenza, en nee, corona is geen griep, hou toch op!) voor veel mensen weinig kwaad kan. Veel zorgmedewerkers halen daarom de griepprik niet.

Toch zie je dat als mensen eenmaal overtuigd zijn van het nut van vaccins, een zeer verdedigbaar vertrekpunt, ze deze route blijven volgen ook richting gebieden waar nieuwe vaccins tegen nieuwe infectieziekten of -mutaties misschien minder nut hebben. Binnen de VaccinatieAlliantie was daar eigenlijk geen discussie over. Griepvaccins moesten gepromoot worden.

Desinformatie bestrijden

Bij de tweede bijeenkomst kreeg de VA een voorlichting gepresenteerd door andere departementen (Binnenlandse Zaken en de NCTV; en ook externe leden van de Denktank, maar dus niet VWS).

Werksessie 5 tijdens de tweede bijeenkomst van de vaccinatiealliantie op 15 oktober 2019 in Utrecht

Er werd onder andere gesproken over red teams en het opzetten van een blue team. In plaats van het verkrijgen van lange-termijn vertrouwen door objectief, zelfkritisch, open en transparant te handelen, werd hier de maatschappelijke discussie gezien als een soort schaakspel tussen marketeers in sociale netwerken. Dat is wellicht hoe bedrijven overleven en hoe social media programmeurs denken (in graphs of grafen; zie bijlage) en ook hoe in een talige strijd alfaā€™s zich nuttig kunnen maken; het is ook m.i. een wat Angelsaksisch conflictmodel.

Het niveau van de voorlichting zat onder dat van een college voor eerstejaars politicologie studenten. Dat reken ik de sprekers niet aan; het publiek afkomstig uit de gezondheidszorg en -instituties leken cognitief nog net zo naĆÆef voor valse narratieven en culture wars als een ongevaccineerde populatie immunologisch naĆÆef is bij een nieuw virus. Misschien kunnen sommige VA-deelnemers zich herinneren dat iemand de zaal verliet. Ik was het na een kwartier al zat.

Ik vond het verbijsterend om te zien dat het voor veel bezoekers nieuw was dat in onze wereld bewust verschillende narratieven verspreid worden door partijen met verschillende belangen. Wat ik de sprekers wel kwalijk neem, is het niet rekening houden met de gevolgen van het aangaan van zoā€™n strijd om de publieke opinie; het winnen van een verhaal kan immers samengaan met het op lange termijn verliezen van het vertrouwen, omdat je altijd iets van je eigen openheid en onafhankelijkheid en neutraliteit moet opgeven, zaken die juist essentieel zijn voor een breed gedragen vertrouwen. Zaken ook die (ooit) kernwaarden waren van de onafhankelijke academicus die daarmee langzaam het vertrouwen wist te winnen.

Overtuigd van het eigen gelijk

Afijn, de hele manier van werken vertrouwde ik niet zo. Met die rood vs.Ā blauw aanpak, het denken in teams, verdwijnt de focus op de inhoud zelf. Een gelikt verhaal is leuk, maar op lange termijn is een juist verhaal misschien wel belangrijker. Iedereen met een beetje wetenschappelijke opleiding weet dat je dat juiste, sterke verhaal ontwikkeld door niet te blijven hangen in wij-zij discussies, maar juist door zelfkritiek en het stellen van hoge eisen aan het eigen verhaal. Door blootstelling aan kritiek wordt het eigen verhaal sterker ā€“ niet door het censureren van kritiek.

Het vertrouwen in het eigen pro-vaccinatie verhaal was echter soort van a-priori. Kritiek was enkel vals en lastig en slecht voor de volksgezondheid.

Elke vaccinatie is belangrijk

Hierdoor raakte het onderscheid tussen echt belangrijke vaccins en wat minder belangrijke, zoals griepvaccins, ondergesneeuwd. Dit verlies van onderscheid trof niet alle bezoekers. Iemand werkzaam bij de GGD Amsterdam meldde bijvoorbeeld dat juist belangrijke basisvaccinaties (DKTP etc.) bij allochtone nieuwkomers nogal achterbleef; echter burgemeester Halsema (GroenLinks) wilde dat niet in het nieuws hebben en er daarom niet gericht beleid op maken. Immers, zulk nieuws zou stigmatiserend zijn. De GGD-er leek zich er wat aan te irriteren en dat kan ik wel invoelen. Politieke ideologie en partijbelang zouden niet prioriteit moeten hebben boven de volksgezondheid.

En toen kwam Covid-19

De eerste weken en maanden dat Covid-19 toesloeg in Nederland volgde ik met grote interesse. Ik had enkele contacten in ziekenhuizen en hoorde ook een verhaal van iemand die samen met Kabinetsleden in appgroepen zat.

Het Kabinet en de ambtelijke top leek aanvankelijk in een fantasiewereld te leven waarin het virus nog ingedamd kon worden. Ik wist toen allang dat zoiets onmogelijk was. Ook was het LUMC intern bezig zich voor te bereiden op ā€œcode zwartā€ en het hoofd klinische epidemiologie plaatste af en toe kritische tweets, die niet in lijn waren met de verhalen van de ook aan het LUMC verbonden RIVM-baas Jaap van Dissel. Het stelde me gerust dat bij academische ziekenhuizen voorbereidingen getroffen werden, ondanks leeghoofdigheid bij de politieke top.

Ondertussen las ik een vroeg autopsierapport uit China en hoorde ik hoe het eraan toeging in ziekenhuizen. Het nieuwe virus was geen grap. Forse longschade, multi-systeemschade, enorm besmettelijk, langere ligtijd dan bij griep (dus ziekenhuisbedden blijven bezet en raken dus schaars), nog geen kennis omtrent de optimale behandeling, nog geen vaccin, nog geen goede medicatieā€¦

De eerste lockdowns waren gerechtvaardigd in een poging om de verspreiding te vertragen (flattening the curve). Maar dat kan nooit een lange-termijn strategie zijn. Dat is het helaas wel geworden; met alle nadelige gevolgen van dien voor de economie, de samenleving, en ook de volksgezondheid. Ira Helsloot waarschuwde al vroegtijdig en hij was zeker niet de enige.

Ik schreef een aantal blogposts over corona en de aanpak ervan ā€“ zie helemaal onderaan (bijlage).

Ik vermoedde dat het RIVM, bij gebrek aan beter, oude griepprotocollen uit de kast haalde. Daarop hadden ze ook een oefenscenario gemaakt waarvan een video verspreid was die ik voor het eerst zag op dat medische studentencongres van 2009. Eerder al had ik daarvan de CD aangevraagd. Later heb ik het op YouTube gezet; zie hieronder. ā€œDe Chinese Griepā€ (2003) duurt 24 minuten.

De Chinese Griep (2003); trainingsvideo pandemie

šŸ”— https://youtu.be/CVje0iOWyuY

Polarisatie, groupthink, gelijkschakeling

Het gevaar voor maatschappelijke onrust was dus bekend van al geoefende en gedocumenteerde scenarioā€™s. Desondanks kwam er een flinke polarisatie. Wederom vermoed ik dat het groupthink en gelijkschakeling waren die daarvoor hoofdverantwoordelijkheid droegen. Uit de dankzij WOB- en WOO-verzoeken vrijgekomen informatie, die vaak ook voor mij nieuw was, bleek dat de overheid en diverse (kranten)media nogal nauwe banden onderhielden die zich slecht verdroegen met de rol van onafhankelijke journalistiek.

In deze sfeer zou het voor de Denktank Desinformatie prijsschieten zijn. Tegengeluiden konden simpelweg als desinformatie geoormerkt worden en uitgeschakeld worden op social media en in de reguliere media. Zeker gezien de intieme contacten met al die media.

Een professionele denktank zal natuurlijk waakzaam zijn om niet in zoā€™n valkuil te vallen. Het sprookje van Hans en Grietje gaat over een lekker huisje van chocolade; eet ervan en de heks neemt je gevangen. Een beetje profiteren kan, maar je moet je geloofwaardigheid niet op het spel zetten. En daarom is interne tegenspraak belangrijk. Immers, groupthink is een bekend en berucht fenomeen; iedere politicoloog en psycholoog heeft dit wel tijdens zijn of haar studie meegekregen, maar eigenlijk is bijna iedereen zich wel bewust van het dreigende kuddegedrag, zeker bij de perceptie van gevaar. Onderaan deze blogpost zal ik groupthink nog afzonderlijk toelichten (bijlage).

Prikgekte

Dat de nieuwe vaccins tegen corona zouden werken, terwijl tot 2018 de communis opinio was dat vaccins tegen coronavirussen kansloos zijn, was al gewaagd. Dat gecombineerd met een heel korte ontwikkelingstijd en een compleet nieuwe technologie (mRNA) gaf toch wel wat reden tot terughoudendheid. Mooi natuurlijk als je veel zestigplussers een week Intensive Care kunt besparen, maar verwacht er ook niet teveel van ā€“ verwacht geen wonderen als het tegengaan van besmettingen (overdracht, transmissie) terwijl het vaccin daarop niet eens getest was. Dat schept foute verwachtingen, en kan dus op termijn het vertrouwen in vaccins ondermijnen. Bij de VaccinatieAlliantie werd dit niet besproken. Misschien een mooie taak voor de denktank?

Een voorbeeld van misleidende informatie was de boodschap van Ernst Kuipers dat iedereen die niet gevaccineerd is corona zou krijgen. Dat klopt grotendeels wel, maar het is misleidend omdat ook de mensen die wel gevaccineerd zijn vaak corona oplopen. Zowat iedereen is de sjaak; vaccinatie kan bij m.n. zestigplussers wel wat uitmaken voor de ernst en het beloop van de ziekte.

De misleidende boodschap van Ernst Kuipers.

Maar de denktank heeft niet opgetreden tegen de duidelijke misvatting dat de mRNA vaccinaties transmissie zouden tegenhouden. Overduidelijk ja; immers het was geen steriliserend vaccin. Ook is het hoe dan ook de vraag of een systemische toediening (vooral IgG inducerend) wel genoeg afweer in de slijmvliezen (IgA) geeft.

Denktank, vooral niet denken

In plaats van afremmen waar nodig, ging de Denktank extra gas geven op een theorie die zacht gezegd wankel was. Daarmee hebben ze het vertrouwen in vaccins beschadigd bij nogal veel mensen. Ik vind dat kwalijk. Erger, de beleidskritische neuroloog Jan Bonte heeft misschien wel meer vertrouwen in (klassieke, en dus belangrijke!) vaccins weten te behouden bij het twijfelende bevolkingsdeel dan het prominente denktank-lid Roland Pierik.

Alles wijst erop dat de Denktank Desinformatie veel te eenzijdig en te activistisch was. Zelfs het oneigenlijk gebruik van het recht werd overwogenā€¦ Hoe zouden rechters erover denken dat hun tijd en het recht in het algemeen zo gekaapt wordt? Het ministerie wil er niet te dicht op zitten. Voor een ā€œdenktankā€ zijn dit wel heel bijzondere overwegingen.

Uit de DD-notulen van 12 juli 2019, beschikbaar dankzij een WOB.

Al is er ruimte ā€“ binnen kaders als transparantie en zonder censuur ā€“ voor een denktank die desinformatie bestrijdt, zoals Chris Klomp goed beargumenteert, dan is die ruimte wel heel slecht ingevuld door de DD ā€“ schrijft ook Jona Walk:

Reactie Jona Walk op NRC-artikel en DD.

Ook achteraf blijven leden van de denktank zwak in hun antwoorden ā€“ soms geven ze die helemaal niet, of geven ze alleen antwoord als ze gemakkelijk kunnen scoren.

Marcel Verweij negeert mijn vraag.

Beide kampen houden elkaar irrationeel

Fascinerend is hoe elk kamp vasthield aan de eigen irrationaliteit om maar niet toe te hoeven geven aan een mogelijk gelijk van het andere kamp. Desnoods werd het eigen verhaal inconsistent; als het maar tegen het verhaal van de ander in zou gaan.

Wappies

Kijk, dat kan dus niet. Of het virus is een gevaarlijk bio-wapen, of het is ongevaarlijk. Beide tegelijk ā€œwerktā€ niet. Toch zie je dat in het wappiekamp als geheel deze inconsistentie nogal hardnekkig is. Op vergelijkbare manier werd in het wappiekamp gezegd dat apenpokken niets voorstelde maar dat apenpokken toch de hele samenleving zou platleggen. Ik schreef er een blogpost over: Apenpokken veroorzaakt door coronavaccins.

Overigens, nogmaals, Covid-19 is geen griep. Griep is de naam voor de influenza-familie. En SARS-COV-2 is een coronavirus. Dat het RIVM het allemaal samenvat als ā€œgriepachtigenā€ maakt van Covid-19 geen griep. Dat een aantal politici en media het graag als ā€œgriepjeā€ afdoen komt omdat ze tegen alle maatregelen zijn, en die zijn niet nodig als het slechts een ā€œgriepjeā€ betreft.

Deugsekte

Beide posities zijn tegengesteld aan die van de wappies. Als het virus zo gevaarlijk is, waarom kan en mag het dan niet uit een laboratorium komen? Voor de lab-hypothese waren en zijn nogal wat aanwijzingen; dat moet dus goed onderzocht worden en dat loopt gewoon nog. Hoe in de media dat al snel als desinformatie werd gecensureerd is op zijn minst merkwaardig te noemen.

Ik hield al vroeg rekening met de mogelijkheid dat de labtheorie juist zou kunnen zijn. Dat noemde ik ook in een interview voor het boek Onvoorzien Verbonden (Arndt Strodinck en Claire Felicie i.o.v. Sven Hulleman, 2021), een boek waarin vooral criticasters van het beleid aan het woord kwamen.

Ja ja. Ik zat niet alleen bij de VaccinatieAlliantie maar ook bij wappies. In zulke maffe tijden kijk ik graag een beetje om me heen zonder oogkleppen. Ik heb regelmatig ā€œwappiesā€ weer ietsjes richting het midden weten te praten; vreemd genoeg lukte mij dat bij de deugsekte vrijwel niet.

Censuur

De deugsekte is namelijk gek op censuur en wil niks weten van andere zienswijzen. Alles wat niet bij hun belangen of emoties past heet ā€œdesinformatieā€ en moet uit de publieke ruimte geweerd worden. Pieter Omtzigt noemt dit een forse aantasting van de grondrechten. Helaas speelt het niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.

Het zal de oplettende lezer niet ontgaan zijn dat ik in dit stuk refereer naar zowel mainstream media als naar alternatieve media. Ook de ā€œwappiesā€ van de alternatieve media refereren naar de mainstream, maar andersom niet of nauwelijks. Het superieure gevoel in de hoge ivoren toren is hardnekkig, zo hardnekkig zelfs dat het niet opvalt dat wat van ivoor lijkt eigenlijk van karton is.

Afsluitende rant

De lezer merkt dat ik relatief weinig geschreven heb over de medisch-inhoudelijke kant van het verhaal en veel over groepsdenken. Het is m.i. dat groepsdenken van in zichzelf gekeerde instituties, neofascistische hoofdredacteuren, omhooggevallen experts en ordinair propaganda bedrijvende publieke omroepen welke de grootste bedreiging vormt voor onze samenleving. Dat geldt niet enkel voor het vaccinatiethema. Wie dit grote woorden vindt moet maar eens wat beter rondkijken naar de sociale en economische effecten die nu al zichtbaar zijn. De AIVD heeft laatst een rapport uitgebracht over anti-overheidsextremisme, maar lijkt de belangrijkste oorzaken bewust te negeren, mogelijk omdat ze zelf al teveel onderdeel geworden zijn van dit aftakelende establishment.

Omdat vrijwel iedereen tijdens ā€œcoronaā€ gevangen zat in angst en polarisatie leek het me toen niet nuttig me al te veel te roeren in het publieke debat. Ik hield het dus bij enkele blogposts. Bovendien had ik mijn handen meer dan vol aan het stikstofdossier en aan mijn palliatieve moeder, oud-herderin van Elspeet. Maar nu het ā€œestablishmentā€ een double-down doet op het eigen arrogante narratief, en de AIVD niet snapt waarom de overheidskritiek niet afneemt nu corona zoā€™n beetje weg is (jongens, wat snappen jullie nou nietā€¦), vond ik het wel tijd om dit stukje te plaatsen. Ik win er vast geen populariteitswedstrijd mee. Mijn pronouns zijn suck/dick.

Vissersboten die van de overheid verplicht een kastje bij zich hebben die om de tien minuten hun locatie doorseint; boeren die moeten zaaien en oogsten volgens het schema van het ministerie; erger nog, ministers en kamerleden die weten welke huisartsen ā€œgoedā€ zijn en welke ā€œfoutā€. Zo dacht Attje Kuiken te weten dat haar onwelgevallige artsen verwijderd moesten worden uit het BIG-register. Mijn partner, toen nog huisarts in opleiding, kon er niet om lachen; net zoals ze niet kon lachen om het maandenlang achtereen verplicht moeten dragen van een vrijwel nutteloos mondkapje (huidirritatie), de hoge sociale druk om een prik te nemen (voor haar leeftijdscategorie vrijwel zinloos) of het feit dat bureaucraten ineens meer wisten van ivermectine dan artsen. Hoezo professionele autonomie? Dokters moeten luisteren naar ā€œexpertsā€ zoals Pierik, Kuiken en De Jonge, die nog nooit in de snijzaal of bij een patiĆ«nt gezien zijn. Vissers en boeren moeten luisteren naar toetsenbordexperts. Leraren krijgen hun leermethoden per decreet aangereikt. Enz. enz. De arrogantie en bemoeizucht kennen geen begrenzing meer.

Politici die graag bepalen wat we moeten eten, hoe en of we ons moeten verplaatsen, hoe we onze huizen moeten verwarmen, wat voor soort werk we moeten doen; de lijst is eindeloos en het einde ervan is niet in zicht. Een grote groep mensen in Nederland vind dit allemaal hartstikke okĆ©. In deze context zit ook het vaccinverhaal, dat door deze woke neototalitaire groep naar zich toe getrokken is. De lezer moet beseffen dat ondanks alle propaganda op TV en in de krant er toch nog wel veel zorgmedewerkers, burgers, academici en anderen zijn die de samenleving (en dus ook onze overheid!) niet willen laten kapen door deze ā€œdeugersā€ die in de kern van de zaak angstig en afhankelijk zijn.

De overheid is publiek bezit. De ministeries, ambtenaren en ministers zijn van jou en mij. Als je fiets een lekke band heeft, dan plak je die. Onze overheid heeft een lekke band. Soms denk je: het is wel wat meer dan een lekke band. Maar snel even een andere overheid regelen gaat helaas niet.

Ik kijk met bewondering naar de koele rationele aanpak van Zweden. En ook in Nederland waren er veel mensen, ook bij de overheid, en wie weet zelfs wel bij de VaccinatieAlliantie, die eenzelfde koele aanpak voorstonden. Maar leren van Zweden wordt lastig als we teveel achterblijven. Mijn partner zat bij de laatste lichting uitwisselingsstudenten met het Karolinska Institutet in Stockholm; het jaar erna werd vanuit Zweden de samenwerking opgezegd, vermoedelijk omdat hun studenten te weinig opstaken in Nederland.

Misschien is een nieuwe constructieve denktank nodig, open en transparant met ook verplicht de tegengeluid functie (advocaat van de duivel) in elk advies. Misschien in de stijl van de nieuwe Twitter Community Notes.

In de bijlagen hieronder heb ik nog wat geschreven over gerelateerde onderwerpen die net wat buiten het doel van dit artikel vielen. Ik geef in de bijlagen wat meer achtergrond over netwerkanalyse en groepsdenken, en ook een mening over een prominent lid van de DD. Maar eerst een video van Alan Watts: Donā€™t Force Anything (10 min).

Don't Force Anything - Alan Watts

šŸ”— https://youtu.be/eeD3wS4fGEY


Bijlagen

Netwerkanalyse

Informatici werken veel met zgn. ā€œgrafenā€, bolletjes die met elkaar verbonden zijn door lijntjes ā€“ zoals steden met elkaar verbonden zijn door wegen, en mensen door hun vriendschappen, ook online. Je kunt er van alles mee doen, van clusteranalyse tot het berekenen van de kortste route. (Het knutselen aan pointers in C heeft me wat nachten gekost als studentā€¦)

Given the relevance of the contexts in which polarization is witnessed, many works from [Computer Science] (and more specifically, Social Network Analysis) have investigated online social networks induced by polarized debate, specially in the political domain [ā€¦]. In general, the Computer Science literature assumes (either implicitily or explicitly) that a social network is polarized if nodes can be partitioned into two highly cohesive subgroups, reflecting, possibly, two contrasting viewpoints. In particular, the well-known community quality metric known as modularity (Newman 2006) is commonly used to measure the level of segregation of two particular groups; ā€“ Cardie et al.Ā (2013)

Voor- en tegenstanders van vrij wapenbezit zijn in de VS nogal verdeeld en ook gepolariseerd; er is weinig ā€œmiddenruimteā€, alles zit bij de extreme posities.

Source: A Measure of Polarization on Social Media Networks Based on Community Boundaries. By Cardie, Kleinberg, Guerra, Meira Jr.Ā (2013), in a paper from the Association for the Advancement of Artificial Intelligence.

Bij sterke polarisatie is het goed voor te stellen dat het vertrouwen in de ā€œandereā€ groep laag is, en bovendien is er weinig structuur om nog constructief te communiceren tussen beide groepen. Er is dus sterke groupthink. Als overheid, VaccinatieAlliantie of Denktank Desinformatie is het dus zaak zulke polarisatie te voorkomen door zelf niet in de valkuil van groupthink te vallen. SIRE bracht vier maanden terug een korte video van een halve minuut uit over polarisatie, onder de titel ā€œVaccinatie | Verlies elkaar niet als polarisatie dichtbij komtā€.

Vaccinatie | Verlies elkaar niet als polarisatie dichtbij komt | SIRE | 2023

šŸ”— https://youtu.be/YhBtEDJOt9k

Hier nog even een alternatieve graaf, die niet ā€œdeā€ werkelijkheid toont, maar bedoeld is om mensen aan het denken te zetten.

Een web van incest. (svg)

Groepsdenken

Wat de kudde het meest haat, is degene die anders denkt; het is niet zozeer de mening zelf, maar de brutaliteit om voor zichzelf te willen denken, iets waarvan ze niet weten hoe ze dat moeten doen. ā€“ Arthur Schopenhauer

Groupthink is all around us. Decision-making in government, in the media and at work. Itā€™s slowly killing the world. Kevin Smith geeft in zijn artikel The Groupthink Pandemic een heldere introductie in het fenomeen; aanbevolen artikel!

Bekend is de Cuba-crisis, waarin onder hoge druk (kernwapens, dreigende oorlog) een nog matig op elkaar ingespeelde, nieuwe relatief onervaren regeringsploeg moeilijke keuzes onder tijdsdruk moest maken. Dat ging destijds bijna fout. Bij de coronacrisis zag je ook tijdsdruk, risicoā€™s en het element van onervarenheid met iets nieuws.

Zoā€™n 75% gaat mee met de groep en kan dus niet echt zelfstandig denken en handelen. Maar u, de lezer, natuurlijk nietā€¦ Alleen de buurmanā€¦ Via Julia Shaw, The Memory Illusion.

Opleiding biedt weinig bescherming tegen groepsdenken. Vaak zijn het onafhankelijke, weinig opgeleide boeren en jagers, soms ook kunstenaars, die echt onafhankelijk kunnen denken. Opleiding is een vorm van ā€œsocialisatieā€. Was het voor Duitsland een goed idee om vrolijk zingend zich in de Eerste Wereldoorlog te storten? Een groot schrijver dacht van niet:

In 1915 ontglipte mij op een dag openlijk de bekentenis van dit ellendige gevoel, en ook een woord van spijt over het feit dat ook de zogenaamde intellectuelen niets anders wisten te doen dan haat prediken, leugens verbreiden en het grote ongeluk loven. [ā€¦] dat ik in de pers van mijn vaderland voor een verrader werd uitgemaakt [ā€¦] en van al mijn vrienden waarvan ik dacht dat ik er heel wat had bij de pers, durfden slechts twee het aan om het voor mij op te nemen. ā€“ Herman Hesse, in ā€œVier levenslopenā€ (1925).

Hoewel Irving L. Janis het concept groepsdenken als eerste systematisch beschreef, is het fenomeen natuurlijk al langer bekend, zo lang al als er mensen rondlopen, vermoed ik. Plato onderscheidde de mensen in verschillende soorten zielen, en pleitte in zijn Politeia voor koning-filosofen die eerst bewezen hadden niet bang te zijn in oorlogen en ontberingen te kunnen dragen. Met angstige mensen aan het roer is een politieke gemeenschap verloren. De filosoof Bertrand Russell schreef over massapsychologie en waarschuwde voor een wetenschappelijke dictatuur.

I think the subject which will be of most importance politically is mass psychology. Mass psychology is, scientifically speaking, not a very advanced study, and so far its professors have not been in universities: they have been advertisers, politicians, and, above all, dictators. This study is immensely useful to practical men, whether they wish to become rich or to acquire the government. Its importance has been enormously increased by the growth of modern methods of propaganda. Of these the most influential is what is called ā€œeducation.ā€ Religion plays a part, though a diminishing one; the press, the cinema, and the radio play an increasing partā€¦

This subject will make great strides when it is taken up by scientists under a scientific dictatorshipā€¦ The social psychologists of the future will have a number of classes of school children on whom they will try different methods of producing an unshakable conviction that snow is black. Various results will soon be arrived at. First, that the influence of home is obstructive. Second, that not much can be done unless indoctrination begins before the age of ten. Third, that verses set to music and repeatedly intoned are very effective. Fourth, that the opinion that snow is white must be held to show a morbid taste for eccentricity. But I anticipate. It is for future scientists to make these maxims precise and discover exactly how much it costs per head to make children believe that snow is black, and how much less it would cost to make them believe it is dark gray. Although this science will be diligently studied, it will be rigidly confined to the governing class. The populace will not be allowed to know how its convictions were generated. When the technique has been perfected, every government that has been in charge of education for a generation will be able to control its subjects securely without the need of armies or policemen.

Source: Lord Bertrand Russell, 1952, in ā€œThe Impact of Science on Societyā€.

Heel bekend werd Desmet met zijn lezingen, artikelen, interviews en boek over massavorming. Massavorming zit dicht bij de processen die ook groepsdenken vormen.

Roland Pierik

Eigenlijk wilde ik het niet veel over personen hebben, maar ik maak een uitzondering voor Roland Pierik. Hij gaf medisch advies en ook ethisch advies op basis van medische overwegingen. Pierik heeft een alfa-opleiding. Pierik zelf vindt het hebben van een relevante vooropleiding heel belangrijk:

Pierik: geen relevante vooropleiding

Voor Pierik is wetenschap een soort democratie. Als 60% het ergens over eens is, mag de overheid het presenteren als 100% waar, en alles wat er niet mee overeenkomt zal wel desinformatie zijn. Wat een intellectuele armoe. Zo werkt wetenschap niet.

Pierik: gotta love groupthink

Het is godgeklaagd hoe Pierik pleitte voor drang en beperkingen voor niet-gevaccineerden, daarbij regelmatig het valse argument hanterende dat je door je te vaccineren veel minder een gevaar bent voor anderen. In een Twitterdraadje van Daniƫl van der Tuin komt zijn onbeschofte gedrag richting twee artsen, Els van Veen en Jona Walk, goed in beeld.

Jona Walk is bezig met een promotie-onderzoek (PhD) naar malariavaccins (correctie: inmiddels al een poosje gepromoveerd). Pierik, die geen enkele relevante vooropleiding heeft, wil haar de mond snoeren.

Verweij en Pierik pleiten voor het inperken van vrijheden van ongevaccineerden, met het argument dat die mensen besmettelijker zijn en dus meer gevaar opleveren voor medeburgers. Ze snappen niet hoe vaccins werken; dat er ook nog zoiets bestaat als niet-steriliserende vaccins die de transmissie (overdracht, besmetting) niet of nauwelijks voorkomen. Wel zijn ze prominent lid van de Denktank Desinformatie; in die hoedanigheid hebben ze ruime toegang tot de traditionele media om hun desinformatie te verspreiden en de samenleving te polariseren.

Complete bullshit komt uit de pen van twee prominente leden van de Denktank Desinformatie.

Het zou beter zijn als Verweij en Pierik nooit meer serieus worden genomen als het gaat om ethiek of biomedische thematiek.

Gelijkschakeling

De centrale aansturing achter een faƧade van ā€œonafhankelijkeā€ instituties en wetenschap blijkt uit de manier waarop het ministerie invloed uitoefende op o.m. OMT-adviezen.

Dezelfde strekking is te vinden in de beleidskritische Andere Krant:

Karel Beckman, 27 juni 2022

Mogelijk speelde de NCTV een grote rol bij de gelijkschakeling ā€“ dat was ook al de club die een cursus desinformatie kwam geven bij de VaccinatieAlliantie. Cees van den Bos stelt: ā€œVaccinatiedrang en -paspoorten kwamen uit de koker van de NCTV.ā€

Het wordt nog erger. In ā€œDe Andere Krantā€ lezen we:

Het Lareb, dat tot taak heeft onafhankelijk toezicht te houden op de bijwerkingen van vaccins, heeft de regering in de coronavaccinatiecampagne actief ondersteund. Lareb stelde zichzelf tot doel ā€œongerustheid over het vaccin weg te nemenā€. Directeur Agnes Kant is bovendien lid van de Vaccinatiealliantie die vaccinaties promoot. Dit blijkt uit een reconstructie van Wob-documenten.

Een voorbeeld van vrijwillige gelijkschakeling van politiek, instituties en media werd gegeven door Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant.

Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok weigert kritiek op coronastrategie

šŸ”— https://youtu.be/Ul0mVOB0YNU

Al bekend was dat de Volkskrant vooral het clubblad is van voornamelijk linkse* en vaak van de overheid afhankelijke Randstedelingen, waarbij op belangrijke themaā€™s dikwijls jaren achterstand is in de berichtgeving. Maar dit kwam zelfs voor mij als een negatieve verrassing. Wat zijn dit voor soort Goebbels-praktijken? De lezer zal het niet ontgaan dat ik behoorlijk boos ben. Hoe sloop je het vertrouwen? Hoe verneuk je een samenleving? En het was niet alleen de Volkskrantā€¦

(* Met ā€œlinksā€ doel ik hier op rijklinks, van belastinggeld profiterend en cultureel zelfgenoegzaam deuglinks; ik doel zeer zeker niet op Vrij Links, de Vierde Golf en meer van dat soort alternatieve, oprecht linkse stromingen. Op ā€œrechtsā€ zie je hetzelfde, een m.n. VVD die profiteert van de overheid en een authentiek rechterdeel dat juist liever een kleine overheid ziet en meer vrijheid. De termen links en rechts staan loodrecht op de nieuwe scheidslijn tussen enerzijds de autoritaire, licht totalitaire maatschappij versus de vrije samenleving.)

De autoritaire persoonlijkheid

Waar groepsdenken en gelijkschakeling samen een totalitaire samenleving vormen, daar gedijt de autoritaire persoonlijkheid goed. Hij is iemand die in naam van het grote, algemene belang weinig moeite heeft met het opgeven van grondrechten van anderen of zelfs van zichzelf. Zelfs de lichamen van anderen zijn niet gevrijwaard van staatsbemoeienis. De grote vraag is altijd: hoe had ik me gedragen tijdens de Tweede Wereldoorlog? Tijdens de coronatijd kwam daarop het antwoord.

Een autoritaire persoonlijkheid, vaak iemand die hoog scoort op Adornoā€™s F-schaal, hoeft niet per se zelf erg autoritair over te komen; vaak betreft het mensen met een sterke hang naar leiderschap die graag instructies krijgen over wat ze moeten doen en over wat goed en fout is. Om een samenleving te laten functioneren moeten hiervan ook ruim voldoende mensen deel uitmaken van de groep.

Soms is het ook nodig dat autoritair wordt opgetreden en individuele (grond)rechten opgeschort worden. Extreme omstandigheden kunnen daartoe noden. De verleiding bestaat altijd om niet-extreme omstandigheden aan te wenden om een crisissfeer te scheppen waarin de macht gegrepen kan worden. Dat laatste hebben we helaas veel gezien in de coronacrisis.

Nudging is geen nudging

Het goedaardig manipuleren van het publiek tot iets dat objectief gezien in het voordeel is van het publiek, iets wat het publiek eigenlijk al zelf wil, wordt ook wel ā€œnudgingā€ genoemd. Het begrip werd vooral bekend dankzij het bijna gelijknamige boekje Nudge geschreven door Thaler en Sunstein. Het boek werd mij ooit geadviseerd door een van mijn docenten op het AMC en het is zeker de moeite waard. Zie mijn review.

Het is vooral de moeite waard omdat de manier waarop nogal wat overheden en experts aan het ā€œnudgenā€ zijn een andere sfeer ademt dan wat in het boek Nudge beschreven wordt. Zo ziet de Gezondheidsraad het als een onderdeel van een interventieladder en hebben ze het ook over harde nudges; dat lijkt me een andere insteek en getuigt van een mentaliteit die mijlenver afstaat van die van Thaler en Sunstein.

Gezondheidsraad: harde nudges, interventieladder.

Oversterfte

De aanhoudende oversterfte is geen verrassing. Langdurige lockdowns verwoesten levens, geven langdurige stress (een gezondheidskiller) en economische schade, en long covid is ook geen grapje. Dus voordat we weer met zā€™n allen gaan polariseren over de ene ware oorzaak, zou ik zeggen, we weten het nog niet en leg alle opties op tafel. Ik noem er een paar:

Mijn blogposts over corona

Referenties

(Inclompleet; zie ook de aanvullende linkjes, videoā€™s en screenshots in de tekst zelf.)