Gehoord worden doen boeren op de trekker
Dit artikel werd gepubliceerd op De Kritische Standaard, een nieuw platform voor scherp en onderbouwd debat. Deze versie is een kopie (backup) voor op mijn eigen weblog.
Onze landbouwminister hield afgelopen donderdag de Rede fan Fryslân. Het beheerste de dag erop de voorpagina van de Leeuwarder Courant, die kopte met ‘Ruim baan voor de regio’. Carola Schouten stelde dat mensen zich gehoord moeten blijven voelen. Na alle onrust onder de boeren is dat een terechte constatering. De manier waarop ze dat wil vormgeven lijkt echter weinig kansrijk. Ze zei:
We zijn een land in transitie. We formuleren antwoorden op klimaatverandering en werken verder aan kringlooplandbouw.
Transitie: een voldongen feit. Daarover is geen gesprek mogelijk. Eerst moet je deze grote “transitie” accepteren — en dan pas kan het “gesprek” aanvangen over de manier waarop alles anders moet. De oproep van Carola om polarisatie te vermijden is daarmee gedoemd te mislukken. Ze is er zelf immers de oorzaak van. Het is een beetje alsof je iemand wil dwingen van beroep en partner te wisselen, maar als die ander dan niet wil luisteren dan ga je het hebben over polarisatie en “in gesprek blijven”.
De kringlooplandbouw is op het Ministerie een nieuwe hobby, maar onder boeren wordt het concept slechts door weinigen omarmd. Kringlooplandbouw kan in specifieke gevallen effectief zijn en is goed mogelijk op basis van vrijwilligheid. De manier waarop de overheid beleidsmatig aanstuurt op een afgedwongen transitie, daarentegen, roept weerstand op. Als vrijwilliger voor de FDF vang ik dat geluid goed op. De D66-coalitiegenoot sprak eerder al over een halvering van de veestapel en sindsdien is de boot aan. Nog maar een maand terug moesten veeboeren zich verweren omdat Carola tot in detail wilde bepalen wat er in het veevoer moet zitten. Daarbij kregen boeren steun van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD), die de plannen van Carola slecht vond voor de gezondheid van dieren en haar idee daarom bekritiseerde in een standpunt. De ene idiotie stapelt op de andere dwangmaatregel, maar … we moeten vooral niet polariseren en “in gesprek blijven”.
Feit is dat onze agro-sector tot de meest geavanceerde en diervriendelijke ter wereld behoort. De Nederlandse agrarische sector heeft de laagste ecologische voetafdruk ter wereld. Mondiaal gezien zullen het dierenwelzijn en het milieu moeten inleveren als we onze agrarische activiteiten afbouwen en verplaatsen naar het buitenland, zoals Carola in feite voorstelt. De verdere toename van de wereldbevolking geeft dat nog een extra dimensie. Gezonde, diervriendelijke producten met een heel laag hormoon- en antibioticagebruik zijn zeldzaam in de wereld. Dat is niet alleen iets waar we blij mee mogen zijn en iets dat voor welvaart zorgt, maar ook iets dat ethisch wenselijk is in een groeiende wereld. Je zou verwachten dat dit verhaal trots uitgedragen zou worden door onze landbouwminister. Helaas! Een postmoderne ideologie lijkt het hoofd van Carola te beheersen.
Het is niet de eerste keer dat ze zich laat meevoeren door een mix van ideologie en eigen emotie. Ze werd zwanger na een zwoele nacht in Israël met een man met wie ze geen relatie had. Het moet gezegd worden: ze toonde karakter door het kind te houden, het verhaal open te vertellen en de geschiedenis als een mooie gebeurtenis te accepteren. Echter, overdreven Extinction Rebellion doembeelden, of Robinson Crusoe achtige kringlooplandbouwdromerij, die hebben niet de waarde van het menselijk leven zoals een kind. Nee, eerder ontnemen ze het leven door de zelfstandigheid van het denken aan te tasten. Degenen die erdoor beheerst worden zullen, dikwijls na transcontinentale vliegvluchten en luxe vakanties, toch vooral klagen over die vreselijke trekkers. Het is die gezellige club van mensen die het liefst hele bossen verbrandt in biomassacentrales om het klimaat te “redden”, om daarna de kale vlaktes tot stikstofarme “natuur” te bestempelen en nieuwe bomengroei tot natuurschade te definiëren.
De trekker is het symbool geworden van mensen die nauwelijks op vakantie gaan en in de modder werken. Het werd het zichtbare ijkpunt in de openbare ruimte. En dat, beste Carola, is hoe boeren dan toch gehoord werden. Door zichtbaar te worden met hun herkenbare voertuigen, door het debat niet te schuwen, door hun verhalen aan journalisten en burgers te vertellen. De overheid reageerde voorspelbaar. Veiligheidsregio’s kwamen met een verbod op landbouwvoertuigen tijdens demonstraties. Bestuurders preekten over het voorkómen van polarisatie en het blijven luisteren naar elkaar.
Hora est, de tijd om te horen is op. Lege woorden en hypocriete gesprekken leveren niets op als er vanuit de bestuurlijke laag geen bereidheid is om werkelijk te luisteren en werkelijk de eigen aannames te bevragen. Hypocriete woorden, gekoppeld aan schadelijke maatregelen, hebben geleid tot stevige reacties. Dat is ook gezond. De burger en de boer zijn er niet voor de carrières van ontwortelde en losgeslagen bestuurders. Uw zwoele nachten in verre landen zijn net zo weinig geworteld als uw transities. En hoewel het een privékwestie is, is die geestelijke gesteldheid — diezelfde wijze van denken en voelen — geen privékwestie als het landbouwbeleid door zo’n geest vormgegeven wordt. En daarom ook valt er niet aan te ontkomen om die geestesgesteldheid te noemen en te herkennen in het gedrag van de persoon die het ministerschap momenteel bekleedt.
Daarmee komen we bij de kern van het wederzijdse onbegrip. Het gaat om totaal andere leefwerelden. Die werelden moet je hun eigen ruimte gunnen. En na de kritiek op Carola is het gepast dan ook het goede van haar rede te noemen. Ze noemt en roemt de lokale werkwijze, de eigenheid van lokale gemeenschappen en het belang om zulke gemeenschappen te beschermen:
Lokale oplossingen hebben als bijkomstig voordeel dat ze een uitweg kunnen bieden uit polarisatie. Denk aan de veenweidegebieden in uw provincie. Ik begrijp de boeren daar heel goed. Ze zijn gehecht aan het land dat hun familie al jaren gebruikt en willen er rendabel werken.
Hoe mooi en goed haar poging hier ook is… Helaas zie je ook hier weer een kloof in de beleving der dingen. Veel boerenlanderijen zijn al eeuwen in bezit, niet jaren. Ze worden niet gebruikt als een gebruiksvoorwerp, maar zijn een eigendom, iets eigens. Het bloed van voorouders zit, soms letterlijk, in de grond. Het werkelijke doel van haar regionale aanpak “van onderaf” is identiek aan haar gedroomde transitie. Dit is hoe ze het graag wil zien:
Deze boeren doen iets ongewoons. Ze leveren vrijwillig hun veestapel in, waardoor er minder stikstof neerslaat in de natuur.
Minder vee. Minder stikstof. De mantra’s van een ideologisch gedreven overheid. Zijn dat vee en die stikstof echt zo schadelijk? De druk op Carola om de veestapel te verkleinen komt mede van D66 en de VVD. Van D66 is bekend dat ze weinig ophebben met democratische referenda, boeren, Nederland enz. maar dat de VVD zich zo tegen agrarische ondernemers keert is merkwaardig. De VVD wil graag infrastructurele projecten doorzetten en daarvoor is stikstofruimte nodig. De partij zou er goed aan doen om naar de fundamenten van het stikstofbeleid te gaan kijken, anders blijft het symptoombestrijding met onzinnige maatregelen voor boeren, bouwers en automobilisten. De achterban van de VVD is er niet bij gebaat dat de partij de definities van linkse milieuactivisten visieloos overneemt.
Het afgelopen jaar waren vele boerenprotesten met trekkers nodig om gehoord te worden. Waar dat onder agrarische mensen vertrouwen en respect oproept, geeft het onder bestuurders vooral angst en paniekbeleid. Zo werd de ordentelijk georganiseerde demonstratie van de FDF verziekt door de Veiligheidsregio Utrecht, die daags voor de demonstratie een trekkerverbod uitvaardigde. En dat terwijl al ruim van tevoren goede afspraken gemaakt waren. De FDF heeft er vooral van geleerd dat het geen enkele zin heeft om vooraf afspraken te maken met de Veiligheidsregio Utrecht. Dat is jammer, want als je het polariseren wilt tegengaan, moet je op elkaar kunnen rekenen. Via via ging het gerucht dat de plotselinge draaikonterij van de Veiligheidsregio een bestuurlijke oorzaak kende die hogerop zat… Speelde de minister hierbij een rol? Wilde ze het al te zichtbare protest tegen haar beleid breken?
De FDF is in beklag gegaan tegen het verbod op trekkers zoals dat eerder door de Veiligheidsregio’s van Groningen, Drenthe en Friesland werd ingesteld. Groningen was daarbij leidend. De beschikking van Drenthe was vrijwel letter voor letter een kopie van die van Groningen. Waar Groningen nog een mogelijkheid tot bezwaar bood, lieten Drenthe en Friesland zelfs dat achterwege. In Drenthe gingen een paar boeren bij Wijster toch met trekkers de openbare weg op. Ze gaven gevolg aan de sommatie om weer op eigen terrein terug te trekken. Uren later kwam de ME het terrein opgestormd, en werden zelfs mensen in de maisvelden achtervolgd en kinderen afgevoerd. Ik hoor de minister klagen over polarisatie…
Vanuit Groningen is het spel wel netjes gespeeld. Je kunt het niet eens zijn met het trekkerverbod, maar het was duidelijk hoe je bezwaar kon maken, en het bezwaar van de FDF wordt momenteel ook zorgvuldig en professioneel behandeld. Ik was in de rol van publiekswaarnemer voor de FDF aanwezig bij de zitting van afgelopen vrijdag waarop het bezwaar van de FDF en het verweer van de Veiligheidsregio behandeld werden door de bezwaarcommissie. Het was mijn persoonlijke indruk dat alle aanwezigen zich inhoudelijk stevig hadden voorbereid en dat er ook goed naar elkaars argumenten geluisterd werd. Daarmee ben je het nog niet met elkaar eens, maar in het licht van de te verwachten toekomstige ontwikkelingen kan het goed zijn als partijen weten wat ze aan elkaar hebben. Carola kondigde onlangs aan weer nieuwe stikstofplannen te maken en gezien haar track record is de kans groot dat er dan weer massale acties komen door het hele land. Bij een trekkerverbod is het voor de FDF onmogelijk om een coördinerende rol te spelen en zie je spontane acties ontstaan vanuit de honderden losse boerengroepjes die ons land – met dank aan Carola – inmiddels kent.
Ik zeg “met dank aan Carola” met een knipoog, maar die lokale boerengroepen beginnen wel steeds meer meerwaarde te krijgen. Hoewel ze als protestgroepen ontstonden beginnen ze nu ook sociale netwerken te vormen voor boeren die vaak alleen op hun boerderij werken. Ook zie je dat ze soms iets gaan betekenen voor hun omgeving. Een vrolijk voorbeeld is de regionale actiegroep Voll Gass. Circus Bolalou kwam in de problemen door de coronamaatregelen, maar werd met veevoer geholpen.
De regionale en landelijke acties van de FDF kanaliseren de woede en zetten die om in argumenten en geformaliseerde conflicten zoals die zich afspeelt in een zitting waarbij een Veiligheidsregio en de FDF tegenover elkaar zitten. In die zin heeft de FDF een zgn. paciferende werking zoals bedoeld door de politicoloog Arend Lijphart. Om die rol te kunnen vervullen zal een actiegroep wel echt moeten bestaan uit, en opkomen voor de eigen achterban. Ze mogen nooit een deel van het “systeem” worden, op straffe van irrelevantie zoals de zeer beperkte rol van de LTO tijdens de boerenprotesten.
Een zorgvuldige en niet-ideologische handelswijze is nodig als het gaat om de manier waarop we vorm gaan geven aan ons cultuurlandschap, waaronder heidevelden en andere “natuur”. Er zijn voorbeelden van natuurgebieden die door boeren beheerd worden en het gaat echt prima met die boerennatuur. Hetzelfde geldt voor de manier waarop we invulling geven aan de agrarische activiteiten in ons land. Die moeten niet het slachtoffer worden van steeds maar weer nieuwe transities en politieke bevliegingen. De lokale gemeenschappen waar Carola terecht aandacht voor heeft behoeven bescherming, ook tegen Carola zelf. Eventuele veranderingen moeten rekening houden met investeringscyclussen van tientallen jaren. Daarvoor is een kabinetsperiode te kort.
Wat Carola wel kan achterlaten is een stevige visie en een begin van de ontwikkeling van een regionale aanpak met veel oog voor lokale culturen en denkwijzen. Ze heeft een goede aanzet gegeven en dat kan uitgroeien tot een beleidskader waar volgende kabinetten mee verder kunnen.
Dit artikel werd op gepubliceerd op De Kritische Standaard, een nieuwe website en platform voor debat waar je maar snel een kijkje op moet nemen: www.kritischestandaard.nl
Reacties
✉ Wim Braakman op 2020-10-114
Evert lang maar goed verhaal
Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.