Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 5 min

Meer RIVM, niet minder

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) zit middenin de politieke hot topics, zoals emotionele discussies over vaccinatie en stikstof. Een paar maanden geleden stonden er nog flink wat boze boeren met hun trekkers op de stoep. Die boeren steun ik, dus waarom pleit ik dan voor meer RIVM?

Boeren en beleidskeuzes

Eerst even over die boeren. Die worden buitengewoon oneerlijk behandeld door de politiek. Boeren kennen een cultuur van zelfredzaamheid. Ze kapen niet continu de aandacht, zoals veel activisten. Minder bekend daardoor is dat het zelfmoordaantal onder boeren nogal hoog is, en veel boeren zowel praktisch als mentaal in de problemen komen. Alfons Olde Loohuis, huisarts (niet praktiserend), schreef er een artikel over in het Medisch Contact. Over de oneerlijke manier waarop ze behandeld worden is al een hoop geschreven. Hun woede is terecht. Er worden familiebedrijven kapot gemaakt vanwege bureaucratisch falen.

Maar zijn ze bij het RIVM wel aan het goede adres? De ambtelijke top en de politiek lijkt zich te bemoeien met de manier waarop het RIVM de bevindingen presenteert. Op 14 okt. 2019 stelden een aantal experts kritische vragen aan het RIVM; de beantwoording ging vlot. Zie de vragen en antwoorden op de website van het RIVM. Vraag 15, en vooral het antwoord, vond ik nogal apart:

  1. Gegeven dat het Aeriusmodel volgens eigen opgave een onnauwkeurigheid van tientallen procenten kent, is een berekening op 2 decimalen dan nog wel zinvol en wetenschappelijk verantwoord?

De onzekerheden in de relatieve veranderingen zijn laag t.o.v. de absolute niveau’s. Het stikstofbeleid is gebaseerd op relatieve veranderingen. De keus om op 2 decimalen te rekenen is een beleidskeuze.

Een beleidskeuze. Stel, we hebben een fles whisky van 25,95 euro en eentje van 42,50. De beleidskeuze is het om erg goed te letten op de cijfers achter de komma. Want dat is voor de prijs essentieel. Dat verzinnen de nerds van het RIVM niet; dat verzinnen hoge ambtenaren en politici. De beleidskeuze.

Er is nog veel meer aan de hand. Is het RIVM nog wel onafhankelijk? Ze vallen onder een minister. Een inkijkje en analyse wordt geboden door één van de vragenstellende experts, Rutger van den Noort, in het artikel Stikstofproblematiek: RIVM moet af van stalorders uit Den Haag. Aan het eind van zijn artikel komt hij tot de conclusie:

Voor de directeur van het RIVM dient in de eerste plaats de kennis van zijn wetenschappers leidend te zijn, niet de stalorders uit Den Haag. De werkvloer – de wetenschappers – van het RIVM treft natuurlijk geen blaam. Het is het management dat teveel gepolitiseerd lijkt te zijn.

Een helder politiek debat is gebaat bij een onafhankelijke positie van het RIVM. Daarom moet hun positie onafhankelijker, en dus sterker, worden gemaakt.

Vaccinatiereclame

Het RIVM is niet alleen betrokken bij milieuzaken zoals rondom stikstof. Ook de volksgezondheid behoort tot het takenpakket. Denk aan het in kaart brengen en bevorderen van de vaccinatiegraad. Ik ben daar voorstander van. Jazeker, ik ben een pro-vaxxer.

Tijdens m’n studie politicologie heb ik daarover een paper geschreven. Om niet zo’n typetje te zijn dat politiek of beleid praat zonder verstand van zaken heb ik ook het vak immunologie gedaan bij geneeskunde. Dat leidde later zelfs tot een tweede studie, medical informatics op ’t AMC. Ik ben er voorstander van dat enkele vaccinaties verplicht gaan worden. Ik ben bezig mijn paper van destijds flink bij te werken en vollediger te maken – ik hoop dit later nog te kunnen publiceren. Ook heb ik een bijeenkomst van de vaccinatiealliantie bijgewoond. Van mij zou je niet snel verwachten dat ik kritisch zou zijn op de campagnes van de overheid om meer te vaccineren. Nou, dat ben ik dus ook niet echt.

Toch heb ik enkele heel lichte twijfels. De sfeer vanuit de ministeriële top deed me wat activistisch aan. Hier waren geen medici aan het werk, maar zeer communicatieve ambtenaren die wilden scoren. Waar zit de rem? Welke vaccinaties zijn belangrijk, welke iets minder? Waar is de interne kritiek, de bedachtzaamheid? Die is nog wel aanwezig onder artsen: ik zag in het Medisch Contact een gezonde discussie tussen voor- en tegenstanders van de griepvaccinatie. Ik steun de campagne om tot een betere vaccinatiegraad te komen. Maar de overheid moet wel interne kritiek stimuleren, zelfkritisch blijven; dat is essentieel voor de neutrale functie die het moet hebben om het vertrouwen van de samenleving te behouden.

Onafhankelijker en sterker

Het RIVM staat nu te dicht op de politiek. Voor werkelijke onafhankelijkheid hebben we constructies zoals een Hoog College van Staat; de Algemene Rekenkamer is daar een voorbeeld van. Een pseudo-onafhankelijkheid geniet het Openbaar Ministerie; die onafhankelijkheid heeft soms als keerzijde dat het OM eigen maatschappelijke keuzes lijkt te maken. Hun discretionaire bevoegdheid kent te weinig tegenmacht (checks & balances).

Als het gaat om het doen van metingen en de rapportages daarover is een onafhankelijkheid zoals die van de Algemene Rekenkamer wenselijk. Mogelijk zal dat de situatie voor boeren en bouwers niet gemakkelijker maken, maar wel transparanter en eerlijker. Ook kan de politiek dan vol inzetten op vaccinatie zonder dat het RIVM daarbij direct een politieke rol krijgt. Het scheiden van feiten en metingen enerzijds, en opinies en beleid anderzijds, voorkomt de verstrengeling die we nu lijken te zien. Waar zien we die? Bijvoorbeeld in het antwoord op vraag 15 hierboven.

De druk op het RIVM om de data openbaar te maken is groot. Voor het debat is zulke open data ook nodig. Wetenschappers en programmeurs vinden het vaak leuk om open source te werken. Het is vaak de “bestuurlijke kaste” die dat niet zo ziet zitten, omdat hun beleid niet alleen te maken heeft met harde feiten, maar ook met belangen en beleidskeuzes. Naarmate meer beleid gebaseerd wordt op metingen en rekenmodellen, wordt de onafhankelijkheid daarvan ook belangrijker.

Een onafhankelijk en sterk RIVM biedt tegenwicht aan wisselvallige politieke verhoudingen. Vandaar dus de noodzaak van een onafhankelijker RIVM.

Op de website van het RIVM kon het boerenprotest niet onbenoemd blijven.

Reacties

✉ Rutger op 2020-01-10

Goed stuk!


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.