Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 13 min

Ode aan de Logos

Een mythisch-filosofische boodschap voor mensen met verbeeldingskracht.

Als de nevels wegtrekken in de ochtend, na de duistere nacht; als de zon langzaam klimt; als de mensen wakker worden…

Noemden ze zich de kinderen van de zon? Ca. 3400 jaar geleden is ’t al dat de jonge priesteres danste. Ze had enkel een luchtig rokje aan. Ter hoogte van haar schaamheuvel droeg ze een bronzen zonneschijf. Haar vruchtbaarheidsdans bij de plaats Egtved in Denemarken zou zorgen voor een goede oogst, gezonde kinderen, en veel vee.

De zon, het licht… gever van leven, gever van zicht. Een roofvogel vliegt hoog in de lucht, dichtbij de zon; iedereen ziet hem. Hij verschuilt zich niet. Slangen en ratten zonder naam kruipen over de grond en de draak stuurt Ratatosk om de arend beledigingen te sturen. De arend stuurt hetzelfde terug naar beneden; nooit zullen de twee zich verzoenen.

In den beginne was de Logos, en de Logos was bij God, en de Logos was God. Dit was in den beginne bij God. Alle dingen zijn door Hetzelve gemaakt, en zonder Hetzelve is geen ding gemaakt, dat gemaakt is. In Hetzelve was het Leven, en het Leven was het Licht der mensen. En het Licht schijnt in de duisternis, en de duisternis heeft hetzelve niet begrepen. […] En de Logos is vlees geworden […] Niemand heeft ooit God gezien; de eniggeboren Zoon, Die in den schoot des Vaders is, Die heeft Hem ons verklaard. – Johannes 1:1-18, Statenvertaling. Woord is door mij vervangen door Logos.

In de tijd van keizer Constantijn werd de heilige dag verplaatst naar de zondag, de dag van de zon. Het kruis was al lang een zonnesymbool; nu zou het de zon, de Logos die Christus is, overal vertegenwoordigen.

De Logos werd eerder gebruikt door de neoplatonisten, waarvan Plotinus de bekendste is. De Logos zijn de gedachten of woorden van de Ene die structuur geven en een soort scheppende en ordenende kracht hebben.

Plato liet zich leiden door zijn innerlijke daimon en diende Apollo, de god die sprak door het Orakel van Delphi, waar een priesteres (Pythia) in trance boodschappen ontving. Apollo wordt vaak gezien als een god van het licht en de zon, maar tegenwoordig vaak ook als een herdersgod.

De herders bij nachte hoorden van engelen over de komst van de Logos (Christus) en kwamen hem eer bewijzen. Ook kwamen de magoi, magiers, priesters van Zoroaster uit het rijk van de Perzen, die zich door ster hadden laten leiden. De pasgeboren Jezus werd door zijn vluchtende ouders naar Egypte meegenomen, waar hij misschien wel leerde over de mysteriën van Osiris. De zoon van Osiris wordt soms vergeleken met Jezus; zijn naam is Horus en hij heeft het hoofd van een valk. Een roofvogel vliegt boven de aarde, dicht bij de Logos, dicht bij de zon…

Ook islamitische filosofen lieten zich inspireren door de Logos. Zowel Jezus als Mohammed worden als personificaties of incarnaties van de Logos gezien. Vooral bij de sufi’s is het een populair thema.

Carl Jung, de bekende dieptepsycholoog, liet zich door Plotinus inspireren toen hij de Logos en de Eros tegenover elkaar stelde. De Logos staat dan vooral voor de mannelijke rationaliteit en de zon, en de Eros voor de vrouwelijke emotionele creativiteit en de maan. Compleetheid ontstaat door de samenwerking en compensatie van beiden.

Erich Neumann werkte dat uit tot het idee dat de psychische ruimte ontstaat door de scheiding van de Grote Moeder (aarde) en de Grote Vader (hemel) archetypen, iets dat in veel scheppingsmythen terugkomt. Zonder die scheiding kan geen ruimte voor het bewustzijn ontstaan en wordt het bewustzijn geannihileerd door de oerdraak van chaos. De Grote Moeder is er eerst; pas later komt de Grote Vader in beeld. Het individu moet als een held vechten om zich los te maken uit de wereld van enkel Eros en met de wapenen en inspiratie van de Logos tot ontwikkeling komen. Dat geldt voor zowel mannen als vrouwen. Voor Camille Paglia was dit een inspiratie die in haar werken terugkomt. De krachten van de oerchaos willen alle structuur vernietigen, alle natuurlijke verschillen tussen de geslachten ontkennen, en dat leidt tot een verkleining van de psychische ruimte, net zolang tot het bewustzijn vernietigd is. Maar door beide tegenpolen innerlijk te ontwikkelen kan het bewustzijn zich vergroten.

De zon en de grote herders, Apollo en Jezus; uit hen en door hen stroomt de Logos maar ze zijn niet de Ene, ze zijn niet God, ook al zijn ze goddelijk. Door het licht van de zon schijnt het onzichtbare licht van een onzichtbare zon, ook wel een zwarte zon genoemd; het “occulte licht” of verborgen licht is niet van deze wereld maar doet zijn werk via de Logos. Zonnesymbolen gaan vaak samen met het symbool van een rad. De Germanen geloofden dat de zon langs de hemel werd gereden in een kar want de zon beweegt; vandaar dat zonnewiel. Voor neoplatonisten is zo’n bewogen zon nog steeds een bewogen bewegener; de Ene is de onbewogen bewegener. Dat is denk ik vergelijkbaar met de Tao uit China.

Herders… mijn ouders waren het. Mijn voorvaderen zullen de afgelopen eeuwen wel vaak gedwaald hebben over de heide waar ik gistermiddag over dwaalde. De heide bloeit, de zon schijnt; ik voel me licht en vrij, en geniet van de fijne geur van de bloeiende heide.

Volgens Alexander Dugin, in zijn boekje Ethnosociology dat ik laatst gelezen heb, waren het vooral de herdersculturen die ervoor zorgden dat de primitieve ethnos, de samenleving waarin alles nog een eenheid is, zich ontwikkelde naar een laos of narod zoals hij dat noemt, een samenleving met priesters en krijgers waar de eenheid verloren is maar waar de technologie, religie, wetenschap en cultuur zich kunnen ontwikkelen. Het is de herder die, ver van zijn gemeenschap verwijderd, een voedingsbodem voor de Logos wordt.

Heidenen, filosofen, moslims, christenen; krijgers en priesters, ja zelfs filosofen en wetenschappers lieten zich leiden door de Logos. Dit is de philosophia perennis, de eeuwige Traditie, de algemene genade zo u wilt, de lux occulta, het verborgen licht.

Aan de vruchten kent men de boom. Vrijwel alle culturen en veel personen die zich door de Logos lieten inspireren kwamen tot grote hoogte. Logica, verstand, waarheid, hoge idealen, psychische ruimte – de wapens tegen de vernietigende gelijkheid die de oerdraak brengt.

Dit was de kritiek van Nietzsche: een slavenreligie keert de betekenis van woorden om, streeft naar gelijkheid, en verliest zo het licht van de zon. Als zo’n slavenreligie het allerlaatste restje van de Logos sloopt, namelijk God vermoort, en enkel de slavenmoraliteit zonder God overblijft, is dat het einde van de beschaving.

Aan de vruchten kent men de boom: beschavingen zonder Logos verliezen hun ordening, hun tradities, hun weerbaarheid, hun grenzen, hun identiteit, hun vruchtbaarheid, hun rechtvaardigheid; vaak beweren ze nog wel de rechtvaardigheid te dienen, maar de betekenis van hun woorden is vaak omgedraaid. Zonder de transcedente Logos, zonder de zon, is de mens de maat van de waarheid geworden, een maat die geen steun of overeenstemming vinden kan in zichzelf.

En er werd een groot teken gezien in den hemel; namelijk een vrouw, bekleed met de zon; en de maan was onder haar voeten, en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren; En zij was zwanger, en riep, barensnood hebbende, en zijnde in pijn om te baren. En er werd een ander teken gezien in den hemel; en ziet, er was een grote rode draak, hebbende zeven hoofden, en tien hoornen, en op zijn hoofden zeven koninklijke hoeden. En zijn staart trok het derde deel der sterren des hemels, en wierp die op de aarde. En de draak stond voor de vrouw, die baren zou, opdat hij haar kind zou verslinden, wanneer zij het zou gebaard hebben. En zij baarde een mannelijken zoon, die al de heidenen zou hoeden met een ijzeren roede; en haar kind werd weggerukt tot God en Zijn troon. En de vrouw vluchtte in de woestijn, alwaar zij een plaats had, haar van God bereid, opdat zij haar aldaar zouden voeden duizend tweehonderd zestig dagen. En er werd krijg in den hemel: Michaël en zijn engelen krijgden tegen den draak, en de draak krijgde ook en zijn engelen. En zij hebben niet vermocht, en hun plaats is niet meer gevonden in den hemel. En de grote draak is geworpen, namelijk de oude slang, welke genaamd wordt duivel en satanas, die de gehele wereld verleidt, hij is, zeg ik, geworpen op de aarde; en zijn engelen zijn met hem geworpen. – Openbaring 12:1-9, Statenvertaling.

De vrouw is “bekleed met de zon”, dus bevrucht door de Logos. Ik denk dat het een verwijzing is naar Maria die zwanger is van de Zoon van God. De maan is onder haar voeten: de maan is het symbool van de vrouw, van de Eros. De twaalf sterren zijn ook de twaalf apostelen of de twaalf maanden van het jaar of de twaalf sterrenbeelden van de astrologie. De beschrijving doet ook sterk denken aan Isis, de grote moedergodin uit Egypte, de moeder van Horus de valkengod. De vrouw kreeg ook vleugels. Een roofvogel vliegt boven de aarde, dicht bij de Logos, dicht bij de zon…

En der vrouwe zijn gegeven twee vleugelen eens groten arends, opdat zij zou vliegen in de woestijn, in haar plaats, alwaar zij gevoed wordt een tijd, en tijden, en een halven tijd, buiten het gezicht der slang. – Openbaring 12:14, Statenvertaling.

Ook is er een grote rode draak, die de vleesgeworden Logos wil verslinden. Dit is de oerdraak; in Egypte was dit Apep en bij de Germanen waarschijnlijk de midgaardslang. Deze slang of draak wordt uit het rijk van de goden geworpen. De grote verleider, de oerchaos. De oerchaos is niet de creatieve chaos van Eros maar is een destructieve chaos waar alles gelijk gemaakt wordt.

In de Bijbelse en de Egyptische mythologie komt in deze strijd tussen de oerdraak en de Logos een duidelijke winnaar naar voren. De oerdraak moet het afleggen. Zo eenvoudig is dat nog niet bij de Vikingen. In de poëtische Edda lezen we in de Voluspa, het lied van de zieneres, dat het einde der tijden verschrikkelijk zal zijn. De vuurdemon en de grote wereldslang zullen alles vernietigen, zelfs de goden zullen sterven; maar ook de wereldslang en de hellehond zullen de kosmische oorlog niet overleven. Alleen de wereldboom zal het overleven, en nieuwe mensen en nieuwe goden zullen geboren worden.

Het Germaanse geloof kende de oude zwervende oppergod Woedan die alles kon zien, door de lucht reed, en twee zwarte raven had die hem alles vertelden. Ook hij zou ooit sterven, en dat wist hij; overal zwierf hij, vermomd, op zoek naar jonge vrouwen om te verleiden en dappere krijgers om op te nemen in zijn dodenleger dat hem moest bijstaan in de grote eindstrijd.

Noach, in zijn grote arkboot op zee, na de grote zondvloed, stuurde eerst een raaf en pas later een duif. Kabbalisten hebben geopperd dat dit een symbolische betekenis heeft. De raaf moet eerst vliegen en zijn werk doen; het is een slimme vogel die onder harde omstandigheden kan overleven. Pas later komt de duif aan de beurt. De ravengod Woedan; de duif van de christenen; dit is de geschiedenis van het Westen. Beide aspecten moeten gerealiseerd worden in de ontwikkeling van een westerling om werkelijk deelgenoot te worden van de westerse beschaving. Dit is ook de ontwikkelingslijn die Tolkien gebruikte in zijn Lord of the Rings.

Maar niet iedereen is van binnen een raaf of roofvogel. Het zijn vaak eenzame mensen, de herders, de magoi, de mensen die dicht bij de Logos staan en weinig interesse hebben in de materiële wereld. In de wereld van Harry Potter is dit het huis van Ravenclaw; slimme mensen maar soms wat ver verwijderd van de gewone wereld. De vier huizen doen denken aan de drie kasten in India, of aan de oude standen. Ook Plato had het over verschillende soorten zielen. De belangrijkste eigenschap voor een door de Logos geïnspireerde leider is moed.

Als de hiërarchie wegvalt en de gelijkheid van de oerchaos het wint, dan komen we in een tijdperk van Kali Yuga, vernietiging en neergang. Het zijn vaak overgangsperioden. Onze samenleving, wetenschap en technologie is getroffen door ingrijpende veranderingen. Oude structuren zijn omgevallen en nieuwe moeten nog vorm krijgen. Voor Julius Evola was dit een belangrijk thema; hoe zo’n wereld te overleven? In Ride the tiger geeft hij wat suggesties, maar hij is pessimistisch over de mogelijkheid van mensen die de Logos willen volgen om handelend op te kunnen treden in de huidige wereld.

Alle genoemde goden of krachten kunnen opgevat worden als innerlijke krachten of archetypen. Of ze wel of niet echt bestaan buiten onszelf doet niet echt ter zake voor ons functioneren. Het zijn psychische structuren, al dan niet reflecties van iets buiten onszelf, waar we niet helemaal zonder kunnen. Zonder de ontwikkeling van die structuren, in mythen en religie en in de samenleving, vervalt het bewustzijn en dus de cultuur tot een toestand van oerchaos waarin het onderscheidend (discriminatoir) vermogen aangetast is. Alleen door de Logos kan goed logisch en objectief-distantief gedacht worden. Zoals Dugin aanhaalt, is het denken in de ethnos nog intentioneel; het onderscheid tussen object en subject is bij primitieve volkeren nog niet goed ontwikkeld, waardoor het afstandelijk en logisch beschouwen nog niet mogelijk zijn.

Erich Neumann gaat in op de moderne massamens die weliswaar in staat is tot object-subject denken, maar bij wie de innerlijke stucturen zodanig verloren zijn gegaan dat hij/zij eigenlijk nog slechter af is dan de primitieve mens van Dugin’s ethnos bij wie er in ieder geval nog een innerlijke harmonie aanwezig is. De massamens is geestelijk en lichamelijk onvruchtbaar; hij heeft een kleine innerlijke ruimte omdat het mannelijke en het vrouwelijke beide geannihileerd zijn in een eenvormige oerchaos. Moderne media, cultureel marxisme, poststructuralisme, etc. zijn massaverschijnselen. Hannah Arendt beschrijft de opkomst van het sociale domein, dat ten koste gaat van het private domein en het politieke domein, en uiteindelijk ten koste gaat van het denken. Een nieuwe toren van Babylon wordt opgetuigd.

Wat overeenkomt tussen de herder, Jung, en Evola, is hun advies om jezelf wat op afstand te zetten van die massacultuur en de stad. In een regelmatige afzondering wordt de eigen geest sterker, onafhankelijker, ontvankelijker voor de Logos en vrij van de schadelijke egregores of emergente sociopsychische structuren waar de moderne mens vaak deel van uitmaakt. De grootste illusie van deze tijd is die van individuele vrijheid; alleen de Logos kan iemand zo vrij als een vogel maken; alleen Moeder Aarde kan de Logos ontvangen, vleugels krijgen en vruchtbaar worden.

Dat is dus wat ’t meisje van Egtved deed. Een buikdanseres met de naam Anni Brøgger heeft een poging gedaan haar dans te reconstrueren. Dit deed ze op basis van archeologisch materiaal, op basis van oude vruchtbaarheidsdansen uit andere culturen, en op basis van een droom die ze had. Over het meisje van Egtved had ze wel ’s op school gehoord, maar er jarenlang nooit meer aan gedacht, tot ze onverwachts een droom had van het priesteresje dat in de velden danste. Toen ze ermee bezig ging kwamen een hoop toevalligheden bij elkaar om haar te helpen aan een replica van de kleding en de zonneschijf. Ze heeft haar dans gepresenteerd aan de koning en koningin van Denemarken en een klein stukje is te zien op YouTube. Zelf had ik het geluk haar vorig jaar te kunnen zien dansen; een video kan nooit helemaal het gevoel overbrengen dat je wel krijgt als je er dichtbij aanwezig bent.

De Logos scheen schitterende zonnestralen op de heide, gistermiddag.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.