Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 17 min

Van heide en boeren naar stikstof en wensnatuur

LONGREAD, een kwartiertje leestijd, ca. 3180 woorden.

Stikstof bedreigt de mooie heidevelden waar ik zo vaak en zo graag over wandel. Het zijn boeren die, met hun beesten en bemesting, zorgen voor teveel ammoniak (een stikstofverbinding). Daardoor gaat de heide vergrassen en uiteindelijk verbossen. Bomen en planten groeien namelijk goed op stikstof (mest).

[Update:] N.a.v. dit artikel heeft Sven Hulleman een interview met mij gedaan. In ca. een half uur krijg je een leuke introductie en samenvatting van dit artikel en gerelateerde onderwerpen. Je kunt het interview bekijken en beluisteren op YouTube.

Mijn voorouders liepen hier ook al op de Veluwe. De vroegste die ik kon vinden was een zekere Wylhelm, pakweg 500 jaar terug, die in een herengoed woonde. Hij zal wel afkomstig zijn van de Chamaven, Franken of Friezen die deze gebieden bevolkten. Zijn afstammelingen waren landbouwers, holtrichters en schepers (schaapherders). Mijn vader was dat ook nog. Hoe dat plaats moest maken voor de moderne tijd staat goed beschreven in een artikel van Wierd Duk in de Telegraaf van 14 november jl., getiteld Het einde van een herdersgeslacht.

Mijn voorouders hebben, samen met andere boeren en schepers, de heide gemaakt. Ze kapten bomen, voor huizenbouw en stookhout; op de vlakten kwam gras en heide, en daar hoedden ze de schapen. De heide had al snel een functie. De stevige kleine struiken kon je gebruiken door het af te knippen of snijden (plaggen) en dan het in je schaapskooi te leggen, samen met stro. De ontlasting van schapen viel daar dan in, en door steeds weer een laagje plaggen erop te leggen bleef het hygiënisch en kreeg je een stevige laag plaggen en mest. Die kon je dan gebruiken voor de bemesting van het land: essentieel dus voor de landbouwers. De schapen leverden vlees en wol op.

Zo ontstond dus de heide: als een soort landbouwgrond. Heidevelden in Nederland zijn dan ook geen natuurlandschap, maar cultuurlandschap; het is cultuurgrond omdat menselijke activiteit de grond gecultiveerd heeft.

Mijn vader, Cornelis, op de heide met zijn honden en schapen.

Nederland industrialiseerde, verstedelijkte, moderniseerde, onttoverde, en werd bureaucratisch. In de oude tijd bemoeide de politiek zich nauwelijks met de Veluwe, en de bewoners hier zich niet met de rest; het private en het politieke domein waren gescheiden. Met de modernisering kwam ook een onttovering van de herderscultuur. Het economische nut van de schapen verdween grotendeels. Daarvoor in de plaats kwamen het toerisme, de milieu-ambtenaren, en de biologen. Heidebeheer kwam in het teken te staan van biodiversiteit en werd door het publiek, en dikwijls ook door “experts”, als natuur aangeduid.

Dit gaat zelfs zover dat de heidevelden hier op de Veluwe onder Natura 2000 vallen. Het is officieel gemaakt: een cultuurlandschap wordt “natuur” genoemd. Nu is het zo dat de natuur zich daar opdringt waar de cultuurmens zich terugtrekt. De natuur laat wat grassprietjes groeien tussen de spleten van de straattegels. De cultuur grijpt in en wil beheersen: het wil de natuurlijke groei van bomen tegenhouden, en de heide behouden. Deze tegennatuurlijke, want culturele, ingrepen worden nu “natuurbehoud” genoemd door ecologen die het verschil tussen natuur en cultuur niet lijken te kennen. Hun toneel wordt opgevoerd met dikke rapporten over biodiversiteit. Spottend wordt dit soort natuur ook wel eens “wensnatuur” genoemd. Partijen met vooral stedelijke en van hun eigen natuur verwijderde leden, zoals D66 en GroenLinks, zijn gek op zulke wensnatuur. Momenteel worden in Nederland veel bomen gekapt om er “natuur” van te maken, zoals bijvoorbeeld in Schoorl.

Het is een hardnekkige en grote misvatting dat de boeren, met hun ammoniakuitstoot (stikstofdepositie), een bedreiging zijn voor een natuurlijke heide. Die natuurlijke heide bestaat niet: als je de natuur z’n gang laat gaan, dan gaan er weer bomen groeien. Zelfs als alle mensen en alle menselijke invloed zouden vertrekken uit Nederland, dan nog zouden er bomen gaan groeien en zou de heide verdwijnen. Zo werkt de natuur nu eenmaal.

Ook is het niet zo dat er een “stikstofcrisis” is. Integendeel. De boeren hebben hun uitstoot van stikstof enorm naar beneden weten te krijgen. Dat is verre van een “crisis”.

Stikstofemissie per sector.

Er is enkel sprake van een crisis veroorzaakt door onze wetten en bestuurders, onze politieke kaste. Of, zoals een blogger het noemde, de rioolput van een onbetrouwbare overheid.

Het absurde idee dat je de stikstofdepositie zo laag kunt maken dat er geen bomen meer gaan groeien, en de heide ook heide blijft, leidt tot nog absurdere stikstofnormen. Als een hond twee keer schijt op een bunder (hectare) land dreig je al over de norm te komen. Ganzen zijn wat dat betreft ook nogal een bedreiging voor de “natuur”.

Ganzen bedreigen wensnatuur.

In Overijssel werd zelfs bedacht dat koeien niet meer in de weide mochten lopen, vanwege de stikstof. Koeien doen namelijk wel ’s een poepje in de wei, en daar komt dan weer stikstof (ammoniak) van. Het laat zich voor normale mensen samenvatten als molenwiek, klap. Ook boeren snappen het niet, want meer weidegang zorgt juist voor minder stikstofdepositie. Daarom heeft het Landbouw Collectief ook meer weidegang voorgesteld als onderdeel van een oplossing.

Het is de vraag hoe ver zo’n boer nu eigenlijk van de heide of andere “natuur” verwijderd moet zijn. Een Wageningse onderzoeker, Janklaas Santing, kon de stikstofdepositie tot 400 meter afstand van de boerderij meten, maar niet verder. In zijn artikel Nitrogen deposition and ammonia concentrations […] concludeert hij dan ook:

Het OPS-model dat is ontwikkeld door het RIVM en vooral gebruikt wordt door Alterra om de omvang van de stikstofdepositie te simuleren in een bepaald gebied bevat een overschatting van de droge depositie snelheid en mist de implementatie van het gewas compensatiepunt. Hierdoor wordt een negatieve invloed van deze bedrijven op aanliggende natuurgebieden ten onrechte gesuggereerd. Daarnaast zijn de kritische depositiewaarden die door het Alterra zijn aangeven op een bepaald gewas nooit nagemeten met behulp van bioindicatoren.

De lezer zal begrijpen dat dhr. Santing zich weinig geliefd gemaakt heeft bij sommige spelers in het wensnatuurwereldje.

Boeren wegpesten, stikstofnormen op onmogelijk lage waardes stellen, alle ganzen doodschieten, of een combinatie van dit alles: het helpt niet, de bomen blijven groeien. Hoe kun je dan toch winnen van de natuur, zodat je die wensnatuur krijgt die je hebben wilt? En laat de lezer zich niet vergissen – de auteur houdt van de heidevelden, hij houdt van dit cultuurlandschap. Maar hij houdt ook van bossen, van boeren, en van gezond verstand. In de eerste plaats moet de auteur zijn overleden vader gelijk geven, de laatste zelfstandige schaapherder hier. Hou afstand van milieu-ambtenaren, biologen en ecologen. Hij werd gek van die lui. Ten tweede: af en toe gecontroleerd afbranden van de heide levert goede resultaten op. Dat is wat ze hier al heel lang weten. Dat ging van vader op zoon, in gewone taal, en in voeling met de natuur. Het contrast met de ambtelijke taal is opvallend. In de PAS gebiedsanalyse 057 Veluwe uit 2017 lezen we bijvoorbeeld:

De stikstofgerelateerde knelpunten (zie H5) op de Veluwe, waarvoor herstelmaatregelen genomen moeten worden, zijn samengevat voor de habitattypen en voor de Vogel- en Habitatrichtlijnsoorten in paragraaf 5.29. De PAS-maatregelen (zie tabel 6.1 en 6.2) komen bovenop de continuering van regulier beheer. Het reguliere beheer op de Veluwe wordt uitgevoerd door de vele verschillende gecertificeerde terreinbeherende organisaties. Deze organisaties hebben een continue subsidierelatie met de provincie Gelderland middels een programmasubsidie (Subsidieregeling Natuurbeheer). Begrazing is bijvoorbeeld een reguliere beheermaatregel. Extra begrazing kan ingezet worden als PAS maatregel. (6.2)

Zo vul je wel wat raporten, FTE’s, declaraties, etc. Een goed verdienmodel waarbij een geformaliseerde controlestructuur alles begint te overwoekeren. Let wel: geen “schepers” maar “gecertificeerde terreinbeherende organisaties”. Wauw. Max Weber’s onttovering in optima forma.

Het nut van gecontroleerd afbranden wordt bewezen door de prachtige heidevelden bij de Harskamp, waar ze dat met regelmaat doen. In het rapport Branden als EGM-maatregel van Alterra e.a. (2009) wordt dit uitvoerig beschreven. Het is zaak om niet te vroeg, niet te laat, en niet te vaak te branden. De effecten van het afbranden van oude heide is anders dan die van jonge heide. In het rapport wordt branden, mist aangevuld met begrazing, aangeraden:

Branden wordt in veel landen ingezet als reguliere beheermaatregel. Het wordt veelvuldig gebruikt als een kostenefficiënte manier om opgehoopt organisch materiaal uit een systeem te verwijderen. Andere doelen zijn het verjongen van de vegetatie, het terugzetten van successie richting ongewenste vegetatietypen (verbossing en/of verstruweling) […] (6.3.1)

Zoals eerder in dit hoofdstuk aangegeven leidt branden tot een versnelde groei van met name grassen. […] aangeraden om > begrazing toe te passen als vervolgbeheer, of te branden in begraasde eenheden. (6.3.3)

Sommigen zijn echter bang dat het afbranden negatieve gevolgen heeft voor de biodiversiteit. Bij dit woord moet u denken aan bijvoorbeeld Artis: een park dat probeert zoveel mogelijk verschillende soorten te herbergen. De biologen, ecologen en milieu-ambtenaren streven vaak een dergelijk Artis-achtige biodiversiteit na. Dat is ongetwijfeld een leuke hobby, en zal zeker mooie parken (excuus, “natuur”) opleveren, maar het lijkt me geen goede reden om daarvoor half Nederland op slot te zetten en de agrarische sector en de bouwsector economisch te slopen. Er zijn al boeren die het niet meer redden en bouwbedrijven die mensen hebben moeten ontslaan.

Dr. Jan van de Beek over Natura 2000.

Deze politieke kaste heeft de zaken goed op slot gezet. Ik probeer het meestal zo eenvoudig mogelijk uit te leggen:

Je hebt een huis met een tuintje. Omdat je een echte tuinier bent, probeer je een hoop verschillende planten en bloemen in je tuin te krijgen. Het resultaat is prachtig! Omdat je niet wilt dat dit ooit nog verloren gaat, verzin je een list. Je vraagt aan een notaris om het volgende vast te leggen. Je verplicht jezelf om ieder jaar een controleur te betalen, die zal kijken of je tuintje er nog precies hetzelfde bij ligt. Ook leg je vast dat deze verplichting overgenomen moet worden door eenieder die het huis met bijbehorende tuin eventueel overkoopt. Als je ooit besluit iets te veranderen aan je tuintje, dan wordt je beboet.

Nu kan dit voor particulieren waarschijnlijk niet eens binnen ons burgerlijk recht (misschien ook wel), maar het is dus praktijk geworden via de EU en de Natura 2000 wetgeving. Hiep hoi hoera, ofzo. De term “politieke kaste” verraadt een irritatie, en die irritatie is zeer zeker gerechtvaardigd. Wie geeft er nu zonder goede reden het beheer over het eigen landschap uit handen? Welnu, ik gebruikte het woord list al. Dit is een manier om de democratie schaakmat te zetten. En het is ze nog gelukt ook: 18.000 bouwprojecten stil, boeren onderuit, 100 op de snelweg, et cetera. De Volkerts juichen. GroenLinks-leden roepen om het hardst dat er echt een “stikstofcrisis” is en dat boeren echt minder stikstof moeten veroorzaken, en wel onmiddellijk.

Nu heb ik al heel wat framing en extreemlinkse onzin over me heen gehad, en meestal trek ik dat wel en blijf ik openstaan voor discussie, maar dit is me toch een graadje te ver. Het land ten gronde richten op basis van valse informatie, met in ’t diepst van de zaak een ordinaire haat richting vaak mannelijke blanke boeren. Het is zo Nederlands; zo fout in de ogen van deze gedegenereerde “wereldburgers”; ze noemen de boeren soms zelfs “extreemrechts”. Niet alleen GroenLinks leden, overigens; ook de Commissaris van de Koning in Brabant, een CDA-er, kan er wat van. De lezer begrijpt dat het geduld van de auteur op is, meer dan op. Met mensen die bewust en kwaadwillend de feiten verdraaien valt geen discussie te voeren. Die moet je weren.

Niet alleen boeren zijn de klos. Vanochtend zag ik een opsomming voorbijkomen die weinig vrolijk stemt.

Alles moet kapot.

Gelukkig is er hier en daar nog wat gezond verstand en weerstand. Boeren spreken zich uit. Boeren die gestudeerd hebben. Zoals Henny Verhoeven: “We moeten weg uit Brabant, we zijn ongewenst. De feiten doen er niet toe.”

Henny Verhoeven: Ongewenst in Brabant. Ingezonden brief, Brabants Dagblad, 28 okt. 2019.

Zogenaamd “populistische” partijen zoals het FvD nemen positie in, zich daarbij baserend op feiten en op realisme. De PVV kwam met het voorstel tot een noodwet. Uiteindelijk komt de regering met een andere noodwet. De stichting Agrifacts constateert dat deze noodwet in strijd is met de Habitatrichtlijn EU. De Habitatrichtlijn schrijft voor dat ook met socio-economische factoren rekening moet worden gehouden. Het halve land platleggen is daar duidelijk geen voorbeeld van. Burgers steunen de boeren; de steungroep op Facebook telt inmiddels over de 171.000 leden. Nu de zaken nog steeds vast zitten, is ook daar de steun voor hardere acties groeiende. De noodzaak daarvan voorspelde de Farmers Defence Force al maanden terug, maar natuurlijk probeerden zij samen met Agractie het eerst op een nette manier. Twee boerenprotesten en een bouwprotest maakten grote indruk. Ondertussen is de VVD aan het teruglopen in de peilingen, evenals GroenLinks; de oppositiepartijen die met constructieve en realistische oplossingen komen stijgen juist in de peilingen.

Ondertussen steunt de Partij voor de Dieren (PvdD) dierenactivisten die terreuracties uitvoeren bij boeren. Recent nog, 11 november jl, gingen 183 eenden dood door zo’n actie van deze “dierenvrienden”. In Nederland leidde het drama in Boxtel tot een rechtszaak. De 67 dierenactivisten, waarvan veel uit het buitenland, waartegen het OM een week celstraf geeist had, kregen uiteindelijk slechts 300 euro boete. Iets later vertelde minister Grapperhaus (Justitie, CDA) de boeren dat ze zich maar met een waterspuit moesten verdedigen; zichzelf, hun terrein en hun vee. Dat leidde tot een aangifte van de dierenactivisten tegen Grapperhaus. Dat is inderdaad de wereld op z’n kop, dat moet ik eens zijn met de minister. Hij is geheel redelijk als hij stelt:

Als je belaagd wordt door honderd mensen, dan kan ik me voorstellen dat je die met de hogedrukspuit van je af probeert te houden. Dat is gewoon water, daar word je een beetje nat van en dan word je misschien een metertje achterover geblazen.

Lees ook het briefje van Jan: Aan de dierenactivisten.

Al dit soort ontwikkelingen ontstaan niet in isolatie maar zijn het gevolg van mondiale culturele, demografische en technologische ontwikkelingen. In Nederland zie je dat veel van deze maatschappelijke ontwikkelingen aangedreven worden door slechts een klein groepje linksextremisten die al decennialang een culturele oorlog voeren tegen hun eigen wortels. Daarbij lijken ze bijna gesteund te worden door multinationals die ook weinig hebben met nationale grenzen en nationale sociale cohesie. De dierenactivisten zitten nogal vaak in de neo-marxistische hoek. Dit geldt tevens voor het klimaatactivisme. Stuart Basden, één van de oprichters, stelde al: Extinction Rebellion isn’t about the Climate. Ook de tegenstanders van Zwarte Piet zijn opvallend vaak blank (excuus, “wit”) en hebben een cultuurmarxistische agenda. Groepen zoals de antifa (AFA, KAFKA) zijn gelieerd aan de KOZP, die al doel heeft: de neergang van Oud Europa.

Blanke marxisten, KOZP, antifa: class war.

Het schuurt. Er is schade. Er zal nog meer schade komen. Maar er zit ook beweging in. Die beweging is misschien niet prettig voor de politiek-bestuurlijke kaste en hun personeel voor de wensnatuur. Ze staan nogal ver af van de mensen die hun baantjes en hun biodiversiteitstuintjes mogelijk maken. De mensen die werken, soms amper de gestegen lasten kunnen betalen, belasting afdragen; mensen die hun handen vuil maken in de zorg, voor de klas, in de stal, op de bouwplaats, in de fabriek, achter de bar, of op het veld. Mensen die hoogtechnisch werk doen, als wiskundige of techneut. De afstand tot de realiteit is te groot geworden. En toch: de gevestigde belangen zullen zo lang als ze kunnen de status quo verdedigen. Zal de wal het schip keren?

Ook dit is geen aantrekkelijk scenario, maar wel een te verwachten scenario. Bij veel burgers is weinig kennis aanwezig over de aard van de problematiek. Opinies zijn oppervlakkig en worden gestuurd door berichtgeving op televisie en in de krant. Het overgrote deel van het journaille is links; dat heb ik ooit geleerd bij mijn (wijlen) docent Willem Breedveld, een naar eigen zeggen linkse journalist, iemand met wie ik het goed kon vinden. Hij was een zelfstandig denker die het belang inzag van de stamtafel. Zijn terechte waarschuwing werd in de wind geslagen: de media liggen nogal dicht aan bij de politiek-bestuurlijke kaste. De snelle en onverwacht grote ledengroei van de nieuwe speler, Ongehoord Nederland, geeft aan dat ook op dat gebied wat te winnen valt en waarschijnlijk ook gewonnen zal worden. Maar of dat tijdig is om de huidige verdeling in de samenleving nog te helen? Er hangt iets in de lucht. Of, zoals de bekende ecologieblogger en “rechtse hippie” Rypke Zeilmaker het zegt, het zijn Interessante Tijden.

Bevolkingsgroei 2015 – 2019. Dr. Jan Latten, 2019.

En extreem lage stikstof voor wensnatuur, en immigratie, en niet veel natuur opgeven voor nieuwe woonwijken, en via Natura 2000 en Marrakesh en andere internationale verdragen bewust de controle uit handen geven, en daarom maar asen op het land van boeren, en geen ene fuck geven om de mensen die ’t echte werk doen en/of de economie; wat zijn dat toch voor mensen, die namens ons op hoge posten zitten? Die nationale bevoegdheden overhevelen naar ondemocratische internationale instituties en verdragen? Die hun straattroepen, zoals extreemlinkse activisten, in bescherming lijken te nemen?

Het is hoog tijd om de culturele oorlog te beantwoorden. Zolang de poppetjes niet vervangen worden die nu in de politiek, media en ambtenarij aan de touwtjes trekken, zolang zal het enkel nog verder onderuit gaan, uiteindelijk ook economisch. De huidige chaos is die van het middenspel op een schaakbord; we moeten nog even geduld betrachten. Het eindspel komt in zicht. “The pieces are moving”, zou Gandalf zeggen.

Eigenlijk wilde ik aan m’n eigen programmeerproject werken. Het komt er alweer niet van. Gelukkig ben ik (nog) financieel onafhankelijk. Mijn economische activiteit lijkt gestopt te zijn door mijn aandacht voor de maatschappelijke onrust, mijn dieptepsychologische interesses voor deze ontwikkelingen in de samenleving, en de steeds fysieker wordende gevolgen van een psychosociale voel-denk egregoire die zich aan het materialiseren is. Ik wens de lezer alvast een ouderwets gezellige Sinterklaasviering, morgen. U moet dat niet laten bederven. We laten ons niet geheel ontwortelen en onttoveren. Een leestip voor deze wintermaanden: De tovernaar en de dominee, geschreven door de theoloog, dominee en Veluwse “gedoopte heiden” ds. Vreekamp.

Klinkt dat ouderwets, zweverig, vaag? Betoverd? Nu moet u niet denken dat ik het moderne niet begrijp of niet aankan. Integendeel.

Mijn hoofd zit nu vol van alle drek. Het moet genoemd worden, gezien worden, maar daarna is het ook tijd voor een geestelijke wasbeurt. Lezer, bondgenoot wellicht: ik ga weer dwalen, zwerven, misschien oude bosgeesten ontmoeten. Dat liever dan de moderne spoken. En dat dwalen, zoals de éénogige ooit deed hier, dat gaat het beste door een heidewandeling, die ik nu maken ga. Even mijn hoofd leeg, op de velden waar mijn wortels liggen. In mijn gedachten ben ik bij hen die trouw zijn aan dit land, aan zichzelf, aan realisme, aan het hoogste. Ik zal ze mijn bijstand geven als ik kan: soms zichtbaar, soms achter de schermen. Voor wie zich verder wil verdiepen: dit artikel zit vol met geselecteerde screenshots en doordachte linkjes waar u op klikken kunt. Maar nu, adieu, de heide wacht.

Toen ik ca. 2,5 jaar oud was.
Mobiel delen met QR.

Delen en/of kopiëren is toegestaan, mits ongewijzigd en met naamsvermelding.

Ook beschikbaar als PDF:
Van_heide_en_boeren_naar_stikstof_en_wensnatuur.pfd


AANVULLING: Lees ook het artikel Natuurbescherming is big business, waardoor natuur geen natuur meer mag zijn van Maria Quist in de Trouw (27 nov. 2019).

RAPPORT STIKSTOFBELEID: In februari 2020 heb ik een rapport uitgebracht over de geschiktheid van de emissiegegevens voor het maken van goed beleid. Het werd een veelgelezen rapport.

Reacties

✉ Sven-Ake Hulleman op 2019-12-09

beste Evert,
Graag zou ik je interviewen voor mijn kanaal ‘een oorlog reeds verloren’’

https://youtu.be/6dK3lpziJcc

https://youtu.be/rGJ7ggA9lXw

Wil je me bellen op 06 —- —- ?
Met vriendelijke groeten,
Sven-Ake Hulleman

admin: telnr. verwijderd

✉ Geertje op 2019-12-09

Meesterlijk stuk, prachtig en duidelijk omschreven!

✉ Arie Huisman op 2019-12-09

Super geschreven, dankje! De hartelijke groeten aan je moeder..
Arend…

✉ Arjan op 2019-12-09

Wat een talent om deze materie begrijpend te kunnen verwoorden !

✉ W. De Weerd op 2019-12-12

Prachtig omschreven Evert!

✉ Johan op 2019-12-14

Go, go, go, Evert. Naar café Werltsmerz. Je bent een verademing.

✉ Evert Mouw op 2019-12-16

Dit artikel kwam ik net tegen en ik denk dat het artikel heel goed illustreert in welke regelwaanzin en financiële nood veel boeren terecht komen. Dit is een goede aanvulling op mijn artikel. Hier zie je hoe in de praktijk mensen en boerenbedrijven stukgemaakt worden. Dit soort artikelen zijn het waard om te delen op social media.

https://saltmines.nl/2019/12/15/boeren-in-nederland-een-verhaal-uit-de-praktijk/

✉ Verhalen op 2020-01-09

Wij wonen in een natuurgebied tussen heide en bos. Staatsbosbeheer is beheerder, maar sinds een jaar is er een woonwijk op korte afstand gekomen. Veel meer verkeer, en wat erger is, veel meer rommel. Iedereen gooit zijn troep maar in de berm. Soms liggen er koelkasten of toiletpotten, niemand die er verhaal kan halen want het gebeurd altijd ’s nachts.

✉ Jackie van Oijen op 2020-10-20

Dank Evert voor je betoverend relaas.
Het heeft me ontroerd en geraakt.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.