Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
šŸ•°ļø
  ā¬©  
āœļø Evert Mouw
  ā¬©  
ā±ļø 10 min

Verleg je innerlijke grenzen

Je kent ze wel, van die orthodox gelovigen die niet verder komen dan de letterlijke tekst van een gebrekkige vertaling. En dan zie je soms van die onmogelijke discussies met mensen die nergens in geloven, tenzij het wetenschappelijk bewezen is.

Ik stoor me aan twee soorten mensen: zij dieĀ geloven, en zij dieĀ niet geloven. Je zou bijna zeggen: aan iedereen dus. Maar ze lijken op elkaar. Ze missen hoogte en diepte. Laat me dat uitleggen.

Alleen wat we zien of hard kunnen maken

Eerst die mensen die niets willen kennen dat niet bewezen is. Ze zijn vaak hypocriet want ze geloven in een wetenschappelijk paradigma waarvan we weten dat het nog in beweging is. Wetenschappelijk onderzoek bestaat omdat we aannemen dat we nog niet alles weten, oftewel dat er onbewezen en onbegrepen dingen bestaan.

Volgens sommige onderzoeken zijn religieuze mensen vaak gezonder en leven ze langer. Maar dat weten we ook niet helemaal zeker. Het hangt wel een beetje af van wat je gelooft want sommige denkbeelden kunnen depressie in de hand werken. En het maakt ook veel uit of je wel of niet een minderheid bent. Lees bijvoorbeeld Do Religious People Really Live Longer?Ā vanĀ Nigel BarberĀ inĀ Psychology TodayĀ (2013-02-27).

Het blijkt dat rijke, hoog opgeleide samenlevingen minder gelovig zijn en meer gericht zijn op zelfexpressie. Zie deĀ Inglehartā€“Welzel Cultural MapĀ van deĀ World Values Survey.

Inglehartā€“Welzel Cultural Map ā€“ WVS wave 6 (2010-2014)

Vergeleken met orthodoxe gelovigen leven ongelovigen in meer vrijheid. Oude, soms verouderde regels hebben ze van zich afgeschud. Ze gaan niet meer gebukt onder bangmakend bijgeloof en hun natuurlijke gevoel voor goed en slecht is niet verstoord door opgelegde regeltjes waar ze zelf het nut niet van inzien. Ze hoeven niet stiekem te doen. Ze voelen zich niet schuldig over het volgen van hun eigen verstand en hun aangeboren instincten. Ze hoeven zich niet te schamen voor hun gedachten, hun lichaam en hun gevoelens. En als ze er zelf niet uit komen, dan kunnen ze altijd nog televisie kijkenā€¦ en zo komen ze toch nog in een kleine wereld, verstoken van het wonder, verstoken van verhalen en dromen die ons een beetje losser enĀ vrijerĀ maken van ten opzichte van onze alledaagse wereld. Ook hebben ze geen hoger ideaal meer welke hun samenleving als groep nog bij elkaar houden kan. Nietzsche zag het al ā€” we hebben God verworpen, maar dat is niet genoeg, we moeten ontstijgen aan de egalitaire kuddementaliteit. Laat dat nou net niet lukken. De goden zijn de hoogste archetypen, de bron van inspiratie.

Voor de samenleving is het een onvruchtbare situatie. Hoog opgeleide ongelovige mensen kennen als groep meestal een laag geboortecijfer. De landen gericht op seculier-rationele zelfexpressie zijn slecht in het handhaven van hun grenzen (daar zijn de ā€œsurvival valuesā€ voor nodig) en kennen een slepend migratiedebat. We zijn het gezonde contact met onze instincten kwijt. Evolutionair gezien is het een doodlopende weg. Ondanks alle vrijheid en technologie en kennis ervaren velen een leegte.

Juist door open te staan voor wat nog niet ontdekt is kun je nieuwe dingen verkennen. Door bij voorbaat van alles af te wijzen loop je dingen mis. Je hebt dus je eigen grenzen of je eigen gouden kooi gemaakt en je zit daarin misschien veilig maar je wereld is alvast wat kleiner geworden. Van zelfrealisatie dreigt dan weinig terecht te komen.

Alleen wat in het heilige boek staat

Een andere uiterste ben ik wel ā€™s tegengekomen toen iemand beweerde dat dinosauriĆ«rs niet echt bestonden. Want volgens de Bijbel is de wereld niet zo oud. Die fossielen zijn door God in de grond gestopt om ons geloof te beproeven. En nee, hij maakte niet eens een slechte grap. Hij meende het ook nog.

Martin Luther deutet auf die Bibel (sola scriptura). Weimar (ThĆ¼ringen). Herderkirche: Kreuzigungsaltar (1555) von Lukas Cranach d.J. ā€“ Mittelteil (Detail). Uploaded by Wolfgang Sauber. Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

Met zulke mensen praten is lastig. Argumenten tellen niet meer. De Statenvertaling is heilig, en daarmee boven de discussie en het verstand geplaatst. Het lijkt verdomd veel op cultureel-Marxistische dogmatiek waarbij ideologie belangrijker is dan rationele waarheidsvinding. Vooral aan de linkerzijde van het politieke spectrum zet hetĀ postmodernismeĀ de deur open naar irrationaliteit.

Behalve zulke orthodoxie is er ook veel nieuwe spiritualiteit. Daar zit veel moois in, maar ook een hoop kolder. Denk maar aan de angst voor vaccinaties. Het vervult vaak meer een emotionele behoefte dan dat het aanzet tot echte innerlijke confrontatie en transformatie.

En de middenweg?

Het klinkt leuk, de middenweg, maar een compromis is onzin. Of de Bijbel is het onfeilbare woord van God, of het is niet zo. Het is niet half. Je kunt niet half in God geloven, of alleen als het je gemakkelijk uitkomt. Dat is voor zwakke, laffe, inconsequente mensen. En dat zijn de meest vervelende mensen die er zijn. Die liegen nog tegen zichzelf. Die durven niets meer en zijn bang voor hun eigen vragen geworden. Ze denken en handelen altijd met Ć©Ć©n hand op de rug gebonden.

Dus moet je een keuze maken. Dat is een keuze tussen rationaliteit en wetenschap aan de ene kant, en ongefundeerd doch gelukkig makend geloof aan de andere kant. Tenminste, als onze ervaringswereld werkelijk uit die ene cognitieve dimensie bestaat. Maar gelukkig zijn er meer modi van bewustzijn.

Je hebt twee richtingen waarop je aan dit dilemma kunt ontsnappen. Omhoog en omlaag. Eerst omlaag, naar de onderwereld ermee!

Omlaag naar de slang

De onderwereld, het onbewuste, daar stoppen we alles weg wat we niet willen zijn of niet past in ons kleine denkwereldje, of wat we emotioneel nog niet aan kunnen. Weg is het! Of, het lijkt weg, want het blijft onze fundamenten aanvreten. Emotionele instabiliteit en/of uitputting is het gevolg.

Zonder emotionele stabiliteit reageer je emotioneler oftewel gevoeliger op van alles. Dit zijn dus vaakĀ gevoelsmensen. En dan bedoel ik niet de volwassen, ontwikkelde ziel die zich bewust is van zijn of haar gevoelens, en juistĀ nietĀ dingen wegdrukt, maar dan bedoel ik mensen die zelf geen verantwoordelijkheid nemen voor hun gevoelens, en toch emotioneel redeneren. De eeuwig gekwetste tere zieltjes. Voor rationaliteit is eerst emotionele rust nodig. Dat is niet gemakkelijk, want het limbische systeem is meestal sneller en sterker dan de prefrontale cortex als nieuwe zintuiglijke informatie binnenkomt.

Maar eigenlijk wilde ik iets anders zeggen. Omlaag naar de slang is een beetje als teruggaan in de evolutie. Van het zoogdierenbrein terug naar het reptielenbrein. JeĀ hoeftĀ niet meer te geloven of juist niet te geloven. De cognitie is niet meer van belang. Het dilemma is opgelost! Het gaat enkel nog om je emotie of gevoel, om je instincten; of je daar bewust of onbewust mee omgaat maakt niet eens veel uit, want je reageert primair als een reptiel. De slang in jezelf maakt je vrij en maakt oude krachten los.

Niet voor niets wordt de slang vaak gezien als symbool voor vruchtbaarheid, maar ook als verleider en symbool voor onze ā€œlagereā€ aspecten. Het reptiel in onszelf ontkennen is een beetje hetzelfde als zelfmoord plegen: het is je lichamelijkheid en je emotionaliteit ontkennen en het contact met je instincten verliezen.

Girl with a snake, by Sasha Fantom.

Bron: Sasha Fantom

Maar in de onderwereld is het wel een beetje donker. De maan geeft er nog wat licht, maar het directe licht van de zon en het hogere inzicht ontbreken. In het sociale domein is het deĀ emotionalisering van het recht en de politiek, het vervangen van de geblinddoekte Vrouwe Justitia door empathie voor het vermeende slachtoffer.

De slang zoekt een weg omhoog. Het serpent wil vleugels krijgen, ontdekt nieuwe werelden, en transformeert tot een draak.

Omhoog naar de hemel

Dat hogere inzicht krijgen we door puur rationeel te denken en de hoge Goden en Archetypen te ontdekken. Plato en Jung gingen ons voor. En dit hogere inzicht is kennelijk van dien aard dat het lastig is het in onze gewone taal op te schrijven. Ze hebben het over een soort mystiek inzicht. DeĀ daemonĀ van Socrates, de dromen van Jung, de ontsnapping uit de grot van Plato. Het is de puur rationele innerlijke reis die leidt naar deĀ NousĀ van de neoplatonisten. Of misschien is het wel de verlossing uit de dualiteit zoals beschreven door de meesters van het Zenboeddhisme.

Mensen die alleen nog ā€œin hun hoofdā€ of misschien wel ā€œin de wolkenā€ leven zijn niet meer zo bezig met aardse zaken als geld verdienen, drank, seks, vechten, of wat voor instinctueel gedreven gedrag dan ook. Ze zien de eenheid van alles, de tijdelijkheid en veranderlijkheid van alles, en worden een eenheid met het Universum. Onderweg vergeten ze te aarden en ze zijn voor de samenleving net zo nuttig als de kluizenaar in de woestijn.

De bliksem gaat als een zwaard naar beneden. De zonnegod bevrucht de aarde. De koning vrijt met de hogepriesteres. Het heilige huwelijk (hieros gamos) leidt tot een onbevlekte ontvangenis. Abstracte dromen leiden tot nieuwe inzichten.Ā Eros verleidt PsycheĀ ā€” maar probeer hem niet te zien want dan verlies je hem! Soms komt het hoge in de vorm van een duif. Het Heilige Boek is een bron van symboliek geworden die, niet langer letterlijk genomen, veel nieuwe betekenis verschaft.

St Germain, sacred marriage in Alchemy

Alle kanten op

Dat was het dan ā€” rechts naar het ā€œnuchtereā€ wetenschappelijke wereldbeeld, links naar het dogmatische geloof, omlaag naar het dierlijke ervaren, en omhoog naar het mystieke inzicht. Ik beweer niet dat je een keuze moet maken. Ik zou het allemaal tegelijk doen. Het liefst met een beetje behoud van evenwicht zodat je zelf in het midden blijft, terwijl de grenzen van jouw wereld naar alle kanten uitbreiden.

Voor de liefhebbers van de Joodse Kaballah en/of de Hermetische tradities hier een mogelijke tabel met wat correspondenties. Misschien heb je zelf een andere interpretatie. Het geheel vormt een Kabbalistisch kruis en in het midden kun jeĀ TipharethĀ vermoeden.

thema richting Sephirah element
atheĆÆsme rechts Geburah vuur
dogmatiek links Chesed water
gevoel omlaag Malkuth aarde
mystiek omhoog Kether lucht

Naar een vruchtbare herbezieling

De nieuwe informatiesamenleving vraagt m.i. om een nieuwe religie, een nieuwe psychologie, een nieuwe rol van de wetenschap, nieuwe rolverdelingen, democratische vernieuwing, betekenisvolle rituelen, en een nieuwe kijk op de samenleving. Graag kijk ik terug naar waar we vandaan komen en hoe we dit, met behoud van identiteit, symboliek en betekenis, opnieuw vorm kunnen geven in onszelf.

De zoektocht naar geluk bleek onbevredigend. Geforceerd positief denken heeftĀ nadelenĀ en leidt soms op termijn tot meer negativisme en dat zijn de meesten zich niet eensĀ bewust. Mensen zoeken betekenis of, nog sterker gesteld,Ā bezieling. Pas als dit een stimulant is in plaats van een inhibitor kunnen we stellen dat de bezieling ookĀ vruchtbaarĀ is.

De uitdaging is de bezieling en vruchtbaarheid weer terug te vinden. Daarvoor moeten we omhoog en omlaag, voorbij de grenzen van onze gouden kooi, tussen en voorbij het dogmatisch geloof en de atheĆÆstische wetenschap. Het mythische wereldbeeld in een modern jasje: door de werelden als bewustzijnstoestanden te accepteren. De wereldboom Yggdrasil heeft aan de wortels een serpent en in de boomtop een adelaar.

De eik Yggdrasil ā€“ Friedrich Wilhelm Heine, 1882

Er zijn heel wat organisaties bezig met herbezieling. Elk op hun heel eigen manier en met hun eigen achtergrond. Ik noem er een paar willekeurige waarmee ik toevalligerwijs kennis gemaakt heb: DeĀ C.G. Jung Vereniging Nederland ā€“ Interdisciplinaire Vereniging voor Analytische Psychologie, deĀ Pagan Federation Int. (NL), deĀ Western Mystery School,Ā Eigentijdse Jongeren, nieuwe politieke bewegingen die weer terugkeren naar het eigene, etc. Niet persoonlijk ontmoet, maar wel dichtbij, is wijlenĀ Ds. Henk Vreekamp. Recent erg populair isĀ Jordan PetersonĀ die ook een psychologische analyse heeft over deĀ Bijbelverhalen.

In veel gevallen mis ik nog een goede balans met harde wetenschap en rationaliteit. Ook zie je vaak een wat ā€œwekeā€ instelling die onvoldoende door martiale of Nietzscheaanse waarden gecompenseerd wordt. ā€œSpiritualiteitā€ wordt dan een toevluchtsoord voor mensen die de echte wereld te hard vinden. Dion Fortune schreef in haar boekĀ The Mystical QabalahĀ (1935) al: ā€œHow badly do we need the Spartan virtues of Geburah in this age of sentimentality and the neuroses.ā€ Daarvoor is de tijd nog niet helemaal rijp. Dat komt wel als de behoefte daartoe in de kudde, excuus, samenleving, voldoende groot wordt. Vaak is er eerst een crisis voor nodig.

In de tussentijd vlieg ik nog wel wat rond als zoals deĀ raafĀ Huginn uit de Noordgermaanse mythen, zonder me teveel te vermoeien over de overprikkelde, overgevoelige,Ā information-overloaded, burned-out Borderline TimesĀ waar o.a. de psychiater Dirk de Wachter over bericht. Eigenlijk vermaak ik me wel prima, een beetje escapistisch misschien, echter niet echt afwezig. Ik zie en eet overal iets, en soms hoor ik wel eens iets. En soms ook fluister ik zelf wat in de oren van sommige mensen; ik hoop dan dat het je een beetje aan het twijfelen brengt.

Want al zijn er meestal geen antwoorden; het zijn de vragen en verborgen innerlijke inhouden die jouw geestelijk veld kunnen verruimen. Dat is toch iets.

Jasta 18 Raven

Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.