Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 8 min

The Clash of Civilizations

We denken in links-rechts termen alsof de Koude Oorlog nog bestaat en alsof alles gaat om (politieke) ideologie. Maar, wereldwijd gezien, is dat wel terecht? Meestal ging het in de geschiedenis om religies, culturen, etniciteiten, talen, kortom, beschavingen. De wereld gaat van twee supermachten richting een multipolaire wereld waarin veel grote machtsblokken, waaronder tegenwoordig ook China, de concurrentie en samenwerking met elkaar aangaan.

In 1996 schreef de politicoloog Samuel P. Huntington het boek The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Hij is een bekend academicus: voorzitter van de American Political Science Association en ook stond hij aan de basis van het gezaghebbende tijdschrift Foreign Affairs. Verder was hij onder president Carter hoofd van de veiligheidsplanning van de nationale veiligheidsraad.

Het boek is meer dan twintig jaar geleden geschreven en in ieder geval heeft hij op een aantal punten al gelijk gekregen:

  1. Andere landen accepteren steeds minder de “universele” Westerse waarden.
  2. Islamitisch geweld is een actueel probleem en democratisering stimuleert in moslimlanden vaak conflict.
  3. Oekraïne is gesplitst langs culturele lijnen.

In het boek schrijft hij over het unieke van beschavingen, daarbij refererend naar o.a. Spengler en Quigley. Hij voorspelt dat in de toekomst het weer vooral zal gaan over beschavingsblokken, waarbij de Westerse beschaving de belangrijkste is, maar ook de Islamitische, Afrikaanse, Chinese, en andere beschavingen zullen het wereldtoneel bepalen.

Daarbij bestaat elke beschaving uit een of meerdere landen, vaak met een paar kernlanden. De kernlanden zullen niet snel in oorlog met elkaar komen, maar de landen aan de randen van de beschavingsblokken, en dus grenzend aan landen van een andere beschaving, kunnen wel met elkaar in conflict komen. Zulke geschillen worden gevoed, gestuurd en getemperd door de kernlanden die op de achtergrond met elkaar in gesprek blijven.

Het Westen zal de komende decennia nog wel dominant blijven maar zal zich steeds wat meer terug moeten trekken. De “universele” Westerse mensenrechten, de Westerse democratie, etc., worden dan niet langer gezien als het beste systeem. Zo zullen veel Aziatische landen hun Confuciaanse waarden benadrukken. Westerse waarden zullen als imperialistisch worden ervaren en landen als China zullen niet langer accepteren dat het Westen zich met hun binnenlandse aangelegenheden wil bemoeien.

At the broadest level the Confucian ethos pervading many Asian societies stressed the values of authority, hierarchy, the subordination of the individual rights and interests, the importance of consensus, the avoidance of confrontation, “saving face”, and, in general, the supremacy of the state over society and of society over the individual. In addition, Asians tended to think of the evolution of their societies in terms of centuries and millennia and to give priority to maximizing longterm gains. These attitudes contrasted with the primacy in American beliefs of liberty, equality, democracy, and individualism, and the American propensity to distrust government, oppose authority, promote checks and balances, encourage competition, sanctify human rights, and to forget the past, ignore the future, and focus on maximizing immediate gains. The sources of conflict are in fundamental differences in society and culture. (pag. 225)

De meeste conflicten zijn zichtbaar met en in Islamitische landen. Dat heeft structurele oorzaken, zoals het hoge geboortecijfer, de martiale religie, en het ontbreken van dominante kernlanden die een sturende werking kunnen uitoefenen. Democratisering lijkt geen oplossing te bieden. Ook de Arabische Lente ontaardde in geweld.

The paradox of democracy was “the great paradox of this conflict”: support for Saddam Hussein was most “fervent and widespread” in those Arab countries where politics was more open and freedom of expression less restricted. (pag. 248)

Het is niet alleen de Islam. Religie komt weer terug als belangrijkste factor van veel beschavingen.

People do not live by reason alone. They cannot calculate and act rationally in pursuit of ther self-interest until they define their self. Interest politics presupposes identity. In times of rapid social change established identities dissolve, the self must be redefined, and new identities created. For people facing the need to determine Who am I? Where do I belong? religion provides compelling answers, and religious groups provide small social communities to replace those lost through urbanization. All religions, as Hassan al-Turabi said, furnish “people with a sense of identity and a direction in life.” In this process, people rediscover or create new historical identities. Whatever universalist goals they may have, religions give people identity by posing a basic distinction between believers and nonbelievers, between a superior in-group and a different and inferior out-group. (pag. 97)

Er is dus geen “einde van de geschiedenis”; Francis Fukuyama had ongelijk. De euforie na het einde van de Koude Oorlog gaf even de illusie van harmonie, maar meer dan een illusie is het niet (pag. 31). Eerder is er in toenemende mate potentie voor conflict, zeker ook rondom China waar de machtsverhoudingen aan het schuiven zijn. Militaire kracht is in zo’n wereld van groot belang.

The West won the world not by the superiority of its ideas or values or religion (to which few members of other civilizations were converted) but rather by its superiority in applying organized violence. Westerners often forget this fact; non-Westerners never do. (pag. 51)

Internationale handel biedt geen garantie voor vrede. Het tegendeel is eerder waar.

In 1913, however, international trade was at records high and in the next few years nations slaughtered each other in unprecedented numbers. If international commerce at that level could not prevent war, when can it? The evidence simply does not support the liberal, internationalist assumption that commerce promotes peace. […] People define their identity by what they are not. As increased communications, trade, and travel muliply the interactions among civilizations, people increasingly accord greater relevance to their civilizational identity. (pag. 67)

Staten zijn constructies die ondergeschikt zijn aan beschavingen. Een staat die gespleten wordt door beschavingsgrenzen loopt het risico gespleten te worden. Oekraïne is daarvan een voorbeeld. Twintig jaar geleden schreef Huntington:

the civilizational fault line that divides Orthodox eastern Ukraine from Uniate western Ukraine […] While a statist approach highlights the possibility of a Russian-Ukrainian war, a civilizational approach minimizes that and instead highlights the possibility of Ukraine splitting in half, a separation which cultural factors would lead one to predict might be more violent than that of Czechoslovakia but far less bloody than that of Yugoslavia. (pag. 37)

De facto is Oekraïne nu inderdaad gespleten. Bovendien is de Krim nu Russisch. En zelfs voor wat betreft het geweldsniveau heeft Huntington gelijk gekregen. Het is daarom aardig te kijken hoe Huntington de verhoudingen tussen de verschillende beschavingen inschat. Hieronder zie je een schema (bron) welke een bewerking is van Fig. 9.1 in het boek.

Emerging Alignments, from Huntington’s Clash of Civilizations

Aan het eind van het boek volgt nog een waarschuwing:

Multiculturalism at home threatens the United States and the West; universalism abroad threatens the West and the world. Both deny the uniqueness of Western culture. (pag. 318)

Het verbaast me niet dat in ons cosmopolitisch Nederland deze stellingen weinig geliefd zijn. Toch kan men lastig om Huntington heen, alleen al door zijn CV en ook door de verklarende en voorspellende kracht van wat hij geschreven heeft. Ik kan het boek van harte aanbevelen.

Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations, 1996. Voor deze bespreking is gebruik gemaakt van de First Simon & Schuster paperback edition 2003.

Reacties

✉ Emil Snijer op 2017-06-01

Hoi Evert, wat religie betreft, ik kan me er niet zo in vinden dat in Clash of Civilizations, zoals je beschreef, religie wordt neergezet als iets dat mensen identiteit geeft,(“..For people facing the need to determine Who am I? Where do I belong? religion provides compelling answers, and religious groups provide small social communities to replace those lost through urbanization.”) als ware dat daar een soort aangeboren behoefte aan is. Althans zo heb ik dit opgevat. Maar we weten toch beter dan dat, en het is meer een kwestie van indoctrinatie, dwang en gewoonte die maken dat religie nog steeds aanwezig is en beoefend wordt. Mensen die eruit stappen en hun gevoel of logica volgen voelen zich veel vrijer dan maar mee te doen met iets waar ze gevoelsmatig niet in thuis zijn. Ik geloof zelf niet dat religie ook maar enig soelaas biedt, en de hele wereld er beter van wordt, indien deze gestoorde fantasieën ophouden te bestaan. Het voegt niets toe, (net als liegen eigenlijk nooit gegronde rede heeft, noch effectief is en vruchtbaar op lange termijn).

Ik denk dat de clash of civilizations vooral hun oorzaak hebben in geloof. Want gebruiken en gewoonten (dus culturen) winnen het nooit van overtuigingen, omdat deze dieper gaan en hieraan gevoelswaarden (emoties) gekoppeld zijn. Daarom zou de hele wereld er goed aan doen, zijn verstand te gebruiken, dus meer te luisteren naar o.a. Richard Dawkins en Sam Harris, en minder naar de pastoor, dominee, imam enz. Want de brainwashing begint al bij de kinderen

✉ Evert Mouw op 2017-06-03

Hoi Emil! Leuk dat je reageert. Je redenatie gaat volgens het “het zou beter zijn dat mensen XYZ” en hoewel je daar een punt hebt blijft het zo dat mensen wereldwijd een sterke koppeling laten zien tussen religie en identiteit. Oftewel, je kunt het wel niet leuk vinden, maar daar veranderen de feiten niet van. Verreweg de meeste mensen op deze aardbol zijn gelovig en de niet-gelovigen zijn ook de groep die zich het minst hard voortplant. Ze voelen zich vrij, zijn dat ook, maar reproduceren minder hard, hebben een minder sterke identiteit en dus een minder sterke groepsverdediging. Of religie wel of niet goed is doet er eigenlijk niet veel toe, feit is dat het bestaat, een belangrijke rol speelt, en dus iets is om rekening mee te houden als je internationale politiek wilt bestuderen — precies wat Huntington doet in zijn boek.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.