Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 6 min

Van Hathor naar Maria

Van seksueel moederschap naar maagdelijk moederschap — en weer terug.

Onder de Afrikaanse zon luidde de drum. Mensen zongen en dansten. De boer en boerin hoopten op veel jonge dieren en gezonde zonen en dochters. Hun dromen en fantasie uitten zich in de vorm van goden en godinnen. Hen uitbeelden en aanbidden was onbewust ook een concentratie van geestelijke energie op het bereiken van vruchtbaarheid. Of, in meer Jungiaanse termen, het archetype van de moederlijke vruchtbaarheid uitte zich in de vorm van een vruchtbaarheidsgodin.

Liefhebbers van oude mythen en godsdiensten kennen heel wat vruchtbaarheidsgodinnen en stormgoden. Het patriarchale Christendom ontbeert zo’n godin. Vaak wordt gezegd dat Maria daarop het antwoord is: de heilige Maria met het kind Jezus op schoot. Deze Maria, maagdelijk en streng kijkend, lijkt misschien niet veel op de uitbundige en seksuele vruchtbaarheidsgodinnen die haar vooraf gingen. Maar ze is wel moeder, en wordt daarom vaak gezien als een andere uiting van het moeder-archetype.

Venusbeeldjes

Het begint allemaal met de vondst van Venusbeeldjes uit de prehistorische tijd. Deze beelden godinnen uit waarbij vruchtbaarheid duidelijk centraal staat. De godinnen hebben brede heupen, grote borsten en lijken zwanger te zijn.

Venusbeeldje (Willendorf)

Hathor, moeder van de goden

Volgens [Wikipedia](https://nl.wikipedia.org/wiki/Hathor_(godin) betekent Hathor “het huis van Horus”. Hathor was in het oude Egypte de moeder van de goden. Waarschijnlijk werd ze al gevierd door Afrikaanse stammen voordat de Egyptische godsdienst vaste vorm kreeg. Later werd ze gecombineerd met Isis. Hieronder zien we een plaatje van haar. Ze staat rechts. In haar linkerhand houdt ze een Ankh vast, dat is een symbool van het eeuwige leven. Ze heeft armbanden en een hoofdband. Haar borsten lijken onbedekt te zijn. Op haar hoofd heeft ze een voor haar typerend symbool: een zonneschijf tussen twee hoorns van een koe. De koe, als symbool van vruchtbaarheid, hoorde bij Hathor. Vaak heeft ze ook een staf, en wordt bij haar ook de heilige cobra weergegeven, de oerslang.

Hathor (rechts) met andere goden.

Deze Hathor heeft door alle koninklijke en statige attributen meer waardigheid dan de uitsluitend op seksuele vruchtbaarheid gerichte godinnen die uit de prehistorie afkomstig zijn. Maar haar cultus legt wel nadruk op de vrouwelijke vruchtbaarheid. In haar tempels, zoals in Dendera, werd haar cultus in stand gehouden door haar priesteressen.

Maria, de maagdelijke moeder

Maria is de moeder van Jezus. De Zoon van God kwam op aarde via een zgn. onbevlekte ontvangenis: dat wil zeggen dat Christenen geloven dat Maria nog maagdelijk was toen ze zwanger werd van Jezus. In Rooms-Katholieke gebieden wordt Maria ook wel onze-lieve-vrouwe of de gezegende moeder genoemd: de Maria-verering.

De Gezegende Maria die het Kind vasthoudt — Archdiocesan Museum, Wrocław

Het is interessant om te zien hoe seksualiteit losgekoppeld wordt van moederschap en vruchtbaarheid. Dit past wel een beetje in het beeld van latere Griekse denkbeelden dat de materie inferieur was aan de geest, en dat de lichamelijke lusten daarom in bedwang moesten worden gehouden om zo tot een hogere geestelijke wereld toegang te krijgen. Dit denken sloot goed aan bij de verheiliging van het lijden zoals dat door Christenen gepropageerd werd. Het eerdere Judaïsme kent dat verschijnsel nog niet, of in ieder geval niet in zo’n sterke mate.

De alternatieve, symbolische uitleg, dat het god-aspect van Jezus niet via lichamelijke (materiële) weg in Jezus was gekomen, verwerpt de lichamelijke maagdelijkheid van Maria maar gaat ook uit van een Maria voor wie de lichamelijke genietingen van ondergeschikt belang zijn aan hogere idealen.

In beide gevallen is Maria een strenge moeder omdat ze een remmende en beperkende invloed heeft op de expressie van emotionele en lichamelijke seksualiteit en vrouwelijkheid. Maar het biedt gelovigen toch een moederfiguur in de godsdienstige beleving, iets wat Protestanten moeten missen.

De Dame met de Roos

Maria wordt vaak afgebeeld met de mystieke roos. Het verhaal gaat dat Maria elf keer verscheen aan de zuster Pierina in een klein kerkje in Montichiari (Italie). Dat gebeurde van november 1946 tot december 1947. Maria vertelde toen aan Pierina dat ze voortaan de Mystieke Roos genoemd wilde worden, en dat elk jaar op 8 december, om 12 uur, er een uur van genade gevierd mocht worden in alle kerken van de wereld.

Maria met Rozen

Vaak wordt de Dame met de Roos als naam gebruikt voor ziekenhuizen. De wijze dame geeft liefde en troost aan zieken.

Maria met de Roos is al wel een ouder concept. De Roos stond in de Klassieke Oudheid symbool voor schoonheid, lente, leven, en ook de overgang van het leven (de dood). Later gaat het symbool staan voor de liefde van God. De roos is ook een belangrijk symbool voor de Rozenkruisers.

De terugkeer van Hathor-Isis

Met de ontkerkelijking, de nieuwe technologie, en de resulterende nieuwe cultuur verdwijnt het ideaal van heiligheid zonder lichamelijkheid. Oude mythen en symbolen worden opnieuw ontdekt, zoals dat al eerder tijdens de Verlichting en de Romantiek gebeurde, en natuurlijk is ook Hathor-Isis een inspiratie voor de Godinnenbeweging en voor moderne fantasy-art zoals van ene Grandiose.

Hathor geschilderd door Grandiose (2008)

In deze vorm biedt Hathor-Isis een soort alternatief voor het derde-golf feminisme. In het mainstream feminisme lijkt het soms alsof vrouwen aangemoedigd worden te geloven in een wereld waarin ze altijd slachtoffer zijn. Everything is sexist. Door dit slachtofferdenken lijken ze steeds te zoeken naar bescherming tegen vermeend onrecht en vragen ze om vrouwenquota. Het doet infantiel aan. Het maakt zowel de vrouwen zwak als de mannen wiens mannelijke rol als bedreigend wordt ervaren. Bovendien: door geslachtelijkheid, of het effect ervan, te willen minimaliseren, verdwijnt ook de vruchtbare rol van polariteit. Dion Fortune, een van de grondleggers van de Godinnenbeweging, geloofde in een nieuwe vorm van polariteit, waarbij ze inspiratie vond in de vorm van onder andere Isis. In The Sea Priestess (1938) schreef ze:

Our conventions have so stereotyped the polarity between a man and a woman that it has got stuck and no one knows how to shift it. But what we want in the part of marriage that is behind the veil is the dynamic woman, who comes in the name of the Great Goddess, conscious of her priesthood and proud of her power, and it is this self-confidence that the modest woman lacks.

Het vervolg, Moon Magic (1956), doet een duidelijk beroep op een man die dominant, krachtig, en enigszins agressief is, omdat zo’n man de energie kan leveren waar een ontwikkelde vrouw behoefte aan heeft. Een sterke vrouw is daar niet bang voor, maar kan het limiteren, enigszins controleren, en gieten in een vorm waarin ze er beiden sterker van worden. (Dit is analoog aan de vormende rol van Binah in het Kabbalistische systeem.)

Hathor-Isis als archetype

Hathor-Isis kun je zien als een verschijningsvorm van het moeder-archetype. Voor mannen geldt dat het misschien overlapt met de anima. Door Hathor-Isis te bestuderen kan het vrouwelijke aspect gevonden worden: zowel het sensuele als het strenge deel, en mogelijk het emotionele deel. Voor vrouwen is het veel meer een ontdekken van de Hathor-Isis in zichzelf, of de moedergodin als deel van de eigen identiteit. Immers, iedere vrouw draagt een aspect van het beeld van de moedergodin in zich. Het is het oerbeeld, het archetype, de onbewuste inhouden en vrouwelijke instincten, en ze kunnen helpen om via symbolische weg toegang te krijgen tot het onbewuste en de eigen wensen en eigen kracht.

De Kikkerkus

(toegevoegd op 2016-04-07) Toevallig stuitte ik op het boekje De Kikkerkus (2003) van Lisette Thooft. Ze gebruikt de beelden van oude sprookjes om moderne relaties te onderzoeken. Ze beweert dat onze cultuur steeds mannelijker geworden is, en dat juist feministen daar hard aan meewerken:

Het navrante is dat juist feministen de vurigste pleitbezorgsters zijn voor de verdrijving van dat vrouwelijke element.

Er staan een hoop interessante bespiegelingen in haar boekje, dat op haar website gratis is te downloaden.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.