Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 4 min

De vijf fasen van verwerking nader bekeken

Gisteren kwam De Speld weer met een leuk satirisch artikel op de proppen: Een mug in je slaapkamer: hoe nu verder? Aan de hand van de bekende vijf fasen van verwerking beschrijven Rudolf Julius en Laura van Gelder hoe je eerst het bestaan van zo’n rotmug gaat ontkennen, daarna boos wordt, vervolgens een tussenoplossing gaat bedenken (onderhandelen), om tenslotte depressief te worden (niets werkt) en het uiteindelijk maar te aanvaarden.

Deze vijf fasen zijn overbekend. In magazines en weblogs kom je ’t vaak tegen als het gaat om hoe je om moet gaan met tegenslag, verlies, et cetera. Soms worden net iets andere bewoordingen gebruikt, maar bijna altijd zie je deze chronologische opeenvolging van fasen (stadia) die zouden horen bij een normaal verwerkingsproces. Heerlijk simplistisch, al te simplistisch.

Zou er meer achter zitten? Mijn interesse was gewekt. Zeker ook omdat ik in de afgelopen periode zelf te maken heb gehad met verlies (vader, baan, vriendschap), en toch herken ik die vijf fasen niet zo goed in mijn eigen ervaring.

De vijf fasen worden ook wel het Kübler-Ross model genoemd, naar de Zwitserse psychiater Elisabeth Kübler-Ross die onderzoek deed naar de verwerking van rouw en het vooruitzicht op de aanstaande dood bij stervende patiënten. In 1969 publiceerde ze haar boek “On Death and Dying”, waarin ze de bekende vijf fasen van verwerking beschreef. Deze fasen of stadia komen niet alleen voor bij mensen die geconfronteerd worden met hun naderende dood; ze komen ook voor bij het verlies van relaties en andere tegenslagen in het leven. Zoals een mug in je kamer 😉

Het lemma op Wikipedia geeft duidelijk weer dat het niet altijd opeenvolgende “fasen” zijn, en dat het er ook niet altijd vijf zijn:

Kübler-Ross noted that the stages are not a complete list of all possible emotions, and can occur in any order, and that not everyone who experiences a life-threatening or life-altering event feels all five of the responses.

Dat is al iets genuanceerder. We kunnen het mevrouw Kübler-Ross niet verwijten dat haar model zo versimpeld en vermangeld is door de populaire bladen en weblogs. Wel had ze m.i. beter het woord “fasen” (stages) kunnen vermijden.

Megan Divine, een “licensed clinical counselor, writer and grief advocate”, spreekt zich stevig uit tegen de versimpelde vijf fasen in haar artikel The 5 Stages of Grief and Other Lies That Don’t Help Anyone. Vooral als mensen denken dat die vijf fasen van verwerking zijn hoe je iets “hoort” te verwerken gaat het volgens Megan helemaal fout. In werkelijkheid lopen alle “fasen” soms door elkaar, ervaar je meerdere gevoelens tegelijkertijd, of sla je sommige fasen juist helemaal over. En ook de uiteindelijke aanvaarding (acceptatie) is niet statisch, want vaak niet definitief. Ze citeert Kübler-Ross, die in de laatste dagen van haar leven gezegd zou hebben:

I am more than these five stages. And so are you.

De psycholoog William McDougall, een grondlegger van de sociale psychologie, gebruikte de vijf stadia niet toen hij op zijn sterfbed lag. Ook concentreerde hij zich niet op zijn gevoelens. In plaats daarvan gebruikte hij zijn intelligentie om zijn sterven te integreren in zijn totale wereldbeeld. Hij merkte dat zijn intellect het scherpst was als hij veel pijn leed.

McDougall is beïnvloed door o.a. Jung, die op zijn beurt voor zijn archetypen weer geïnspireerd werd door Plato. Zo komen we uit bij Socrates, de leraar van Plato. Deze grote filosoof geloofde in een onsterfelijke ziel en een hogere ideeënwereld van het Ware, Schone en het Goede, wat zijn verwerking van de doodstraf die hem opgelegd was wel flink beïnvloed heeft. Hij had kunnen ontsnappen, maar dan zou hij niet handelen volgens de Wetten en volgens de stem van de godheid die hij in zich hoorde spreken.

“De godheid tenminste,” zei Socrates, “en de idee van het leven, al wat verder nog onsterfelijk is zal nooit tenietgaan — daarover zijn allen het eens.” “Allen, bij Zeus,” zei hij, “de mensen althans en nog meer, naar ik meen, de goden.” “Daar nu het onsterfelijke ook onverwoestbaar is, zal dan niet de ziel, als zij onsterfelijk is, ook onverwoestbaar zijn?” || Pheado 56.

Het was deze gerichtheid op een leven na de dood welke door Nietzsche aangevallen werd. We moeten het hier en nu, op deze aarde, realiseren, en onze eigen waarden creëren. De liefde voor het leven hier is een eerbetoon aan de aarde, uit wie we ontstaan zijn en naar wie we terugkeren. Het leven is waardevol als het met vuur, energie, schoonheid en moed geleefd wordt; de meeste mensen sterven te laat, niet te jong. Dat is, kort samengevat, denk ik wel zijn opvatting over de dood. Het biedt weinig troost, maar spoort wel aan tot een “gevaarlijk” leven, een leven waarbij ook tegenslag en het overwinnen van tegenslag hoort:

Was mich nicht umbringt, macht mich stärker.

In de alchemie wordt het “sterven” of verzwarten (nigredo) gezien als een stadium dat noodzakelijk is als een soort zuivering (putrefactio) om tot een verdere transformatie te komen. Hier is het sterven enkel symbolisch, maar het is mogelijk dat het doormaken van zo’n alchemische geestelijke transformatie (zoals ook door Jung beschreven) de eigen omgang met lijden en dood kan veranderen. De reis naar de zwarte zon blijft dan niet zonder vrucht.

Mylius, “Sol niger (nigredo)”, Philosophia Reformata (1622)

Concluderend kunnen we denk ik wel stellen dat de vijf fasen van verwerking niet altijd vijf zijn, niet altijd fasen zijn, niet prescriptief gebruikt kunnen worden, en ook minder toepasbaar zijn op geesten die zich in hun leven intensief bezig hielden met religie en filosofie.

2019-02-16 toevoeging: Voor wie meer wil lezen is het artikel over zakelijke toepassingenwel interessant. Ik had contact per email met de auteur. Zie:
https://www.cleverism.com/understanding-kubler-ross-change-curve/


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.