Witteveen, oud-directeur van het IMF en Sufi, wil de Nederlandse economie redden met een groot investeringsfonds

Het Plan

De economie in Nederland lijdt onder lage consumpties en lage investeringen. Witteveen stelt voor een Maatschappelijk Investeringsfonds (MIF) in te stellen.

Op nu.nl staat het kort samengevat: “In het fonds zouden overheid én pensioenfondsen een belang nemen en zo de risico’s delen. Witteveen stelt zich voor dat de pensioenfondsen bijvoorbeeld de bouw van scholen en ziekenhuizen, en mogelijk ook woningen, gaan financieren.” Het gaat om ca. 10 tot 12 miljard euro.

De magie van de harmonie

De naam Johannes Witteveen is me niet onbekend. Na afloop van een praatje dit voorjaar bij de Leidsche Flesch sprak ik met een andere spreker en zijn vrouw. Beiden waren al wat op leeftijd. Ze adviseerden me om eens iets van de schrijver Johan Witteveen te lezen.

Dat heb ik gedaan. Zijn autobiografie, De magie van de harmonie (recensie), heb ik een kleine week terug uitgelezen. De man is ondanks zijn hoge leeftijd van 92 jaar nog erg actief.

Hij beschrijft hoe hij van thuis uit het Universeel Soefisme heeft meegekregen, hoe hij daarin actief is geworden en hoe die denkbeelden hem ook geholpen hebben om productief en gezond te leven en om harmonieuze oplossingen door te voeren.

Het Soefisme is me niet helemaal onbekend. Ooit heb ik In een Oosterse rozentuin van Hazrat Inayat Khan gelezen. De teksten maakten grote indruk op me. Later heb ik ook een keer een dienst bezocht in de Soefitempel bij Katwijk. Een prachtig gebouwtje in een schitterende omgeving, met serieuze en vriendelijke mensen, maar het was me toch net wat te zweverig voor mijn smaak. Ik vrees dat de Noors/Germaanse goden van oorlog, vruchtbaarheid, drank en poëzie toch wat minder goed passen in zo’n omgeving. Hoe dan ook, in de autobiografie van Johannes las ik dat hij aan de basis stond van het bestaan van de Soefitempel die ik toen bezocht heb. Het is plezierig en verwonderlijk om te zien hoe zoveel lijnen in het leven soms weer bij elkaar komen. De Nornen (schikgodinnen) worden daarom ook voorgesteld als weefsters, die de draden van het leven in elkaar weven. Toevallig ook vandaag bezoekt, op mijn aanraden, een vriendin met haar zus die tempel in Katwijk.

Ik punt dit aan omdat het belangrijk is voor het begrijpen van Johannes Witteveen en mijn positieve reactie op zijn plan. Zijn plan en zijn inspanning is niet gericht op eigenbelang. Ik geloof dat Johannes zich grote zorgen maakt over de economische situatie. Hij wil graag een plan stimuleren dat voor alle partijen bevredigend is, en dat past binnen de huidige economische en politieke realiteit. Ik denk dat hij daar met zijn voorstel voor een Maatschappelijk Investeringsfonds in geslaagd is. Het plan vraagt geen grote aanpassing van het begrotingsbeleid en is verenigbaar met Europese regelingen. De investeringen zijn gericht op duurzame economische groei.

Ik denk ook dat het bedrag dat hij voorstelt, ca. 12 miljard euro, minimaal nodig is om het gewenste effect te hebben. Bedenk dat we momenteel over lastenverhogingen en bezuinigingen van 6 miljard praten, dus de helft van zijn investeringsvoorstel dient om weer in evenwicht te komen, en dan blijft de andere helft over om weer tot economische activiteit te komen.

Investeren vs bezuinigen

Witteveen is een groot bewonderaar van de Keynesiaanse economie. Hij verwacht veel van anticyclisch beleid en heeft daar, zeker in zijn IMF tijd, ook erg goede resultaten mee geboekt.

Toch is deze lijn van denken de laatste tijd iets minder populair geworden. Een praktisch probleem met anticyclisch beleid is dat het slecht bij de menselijke psyche past. Als het goed gaat, wil iedereen meer geld uitgeven (en niet sparen voor slechte dagen), en als het slecht gaat is de druk om de broekriem aan te halen veel groter. Vooral in een korte-termijn democratie zijn dat sterke mechanismes. De Chinese leiders kunnen anticyclisch handelen, maar wij zijn niet meer zo best in het collectief sparen.

Individueel sparen gaat prima, maar collectief sparen staat speltheoretisch haaks op het idee dat het ideaal is om de overheid voor jouw eigen belangen te laten betalen. Voor een politicus is een kleine, generale belastingverhoging nog wel te verdedigen, maar de gerichte en langdurige aanval van een lobbygroep in de media kan lastig zijn. Bovendien krijg je vaak veel voor elkaar, inclusief mooie posities, als je voor specifieke belangen opkomt. Daarom doen subsidies het zo goed, en dus blijven collectieve lasten oplopen.

Bovendien identificeren mensen zich steeds minder met het collectief. Globalisering, multiculturalisatie e.d. eisen hun tol. René Cuperus heeft over de kloof tussen de internationaal gerichte elite en het nationaal gerichte volk een leuk stukje geschreven: “Elite en volk moeten beide inschikken”, [AMC Magazine](http://www.amc.nl/web/Het-AMC/Nieuws/AMC-Magazine/Archief.htm ” - AMC Magazine archief”), april 2012, pagina 20, hier een lokale kopie (pdf).

Daar komt nog bij dat er in Nederland ooit voor een omslagsysteem gekozen is. De jonge generatie betaalt voor de oude generatie (WAO, AOW, etc.). De zgn. “sociale verzekeringen” zijn veelal geen verzekeringen. Ook Witteveen had daarop kritiek. Zo’n systeem werkt goed zolang de economie goed loopt en zolang de verhouding tussen het aantal betalenden en het aantal ontvangers niet slechter wordt. Met de vergrijzing in zicht gaat dat dus fout.

Om al dit soort redenen ben ik niet erg enthousiast over Keynesiaanse toepassingen in onze korte-termijn democratie waarin we weinig nationale identiteit hebben. Natuurlijk is het ideaal als je anticyclisch kunt opereren, maar dan heb je een lange-termijn aansturing nodig. Bij het IMF zou dat dus kunnen werken. Voor nationale overheden in Europa is het riskant. Een veiligere en robuustere methode wordt dan door de klassiek-liberalen geleverd: geen begrotingstekort, en zo min mogelijk overheidsuitgaven — en dus ook zo min mogelijk belastingen. Door lage belastingen zal de economie heel snel herstellen van tegenslagen. Er is dan immers veel meer geld over voor consumpties en investeringen, en dan heb je dus geen investeringsfonds nodig.

Helaas wordt in Nederland niet gekozen voor bezuinigingen maar voor lastenverhogingen (die, heel valselijk, “bezuinigingen” worden genoemd, maar ongeveer voor 2/3 is het een ordinaire belastingverhoging). Zo werd de BTW verhoogd, met alle negatieve gevolgen die ik al voorspeld had.

Ik ben dus niet tegen het investeringsfonds van Witteveen. Alleen had ik liever gezien dat het niet nodig was geweest, en dat we ons land zo hadden ingericht dat we gemakkelijk een economische dip hadden kunnen weerstaan. Het cynische is dat je daarvoor niets hoeft te doen — je hoeft alleen maar niet dingen te doen, zoals je kon beluisteren in het college van Friedman.

Maar misschien is dat ook in strijd met de menselijke psyche. Mensen zien toch liever dat de overheid hun problemen oplost dan dat ze dat zelf moeten doen. Helaas worden daardoor de belastingen zo hoog, dat mensen die dat wel willen ook niet meer in staat zijn hun eigen problemen op te lossen, en dus afhankelijk worden van de overheid. Daardoor zullen die mensen vaak roepen om actie van de overheid als zich weer nieuwe problemen voordoen.

Door de hoge belastingen ontstaat ook meer werkloosheid en door de regelgeving zullen bedrijven zich minder snel kunnen aanpassen aan nieuwe economische situaties. Dat maakt de afhankelijkheid van de overheid nog groter. Voeg daarbij de neiging van elke organisatie om zijn eigen machtsbasis en grootte uit te breiden, en dan heb je de verklaring voor ’t feit dat in Nederland pakweg de helft van het nationaal inkomen via de overheid loopt. En daar hebben we dan nog niet alle bedrijvigheid in meegeteld die feitelijk verweven is met overheidsactiviteiten.

Toch maar dat investeringsfonds

Nu we in de EU zitten gaat het nog veel harder fout met het omslagsysteem en de vergrijzing, omdat andere EU landen nog veel meer op het omslagsysteem vertrouwden dan wij. Een keyword search op het WWW levert al snel het volgende artikel op: Duitse oma kost ons geld (NRC, 2008-05-29). Daar zie ik dat Yvonne Adema zich zorgen maakt over de kosten van de vergrijzing in samenhang met ons EU lidmaatschap.

De meest waarschijnlijke oplossing voor de staatsschuld die in de EU overal zal ontstaan is dat er gekozen zal worden voor inflatie (monetaire financiering). De zuinige landen draaien daarbij deels op voor de kosten die de “spilzuchtige” landen maken. Zo bekeken is het dus helemaal niet in het nationale belang van Nederland om het begrotingstekort al te fanatiek te dichten.

We modderen al jaren voort, door diverse regels en EU deelname hebben we ons eigen lot niet in handen en zijn veel traditionele oplossingen lastig, en investeringen en consumpties blijven laag. Dat plan van Johannes Witteveen is misschien wel een prima uitkomst.

Reacties

✉ Bruynzeel op 2013-07-27

Het klinkt leuk maar is het niet, pensioenfondsen zijn er niet om de economie te herstellen of het geknoei van de overheid te verhullen of te ondersteunen, het is uitgesteld loon van werknemers en het is uitsluitend de taak van pensioenfondsen om dit geld zo lucratief mogelijk te beleggen. Dat er vele politici en economen met begerige ogen naar dit inmense kapitaal kijken en op alle mogelijke manieren proberen het voor hun doel in te zetten of ervan te roven wil nog niet zeggen dat het dan maar goed is.
Als je alleen al bedenkt dat de enige reden dat deze fondsen in slecht weer terecht zijn gekomen de kunstmatig laag gehouden rekenrente is, dat er onder Lubbers/Rüding al schaamteloos is ‘afgeroomd’ (lees gestolen) maakt dat deze fondsen zich hier niet aan moeten branden.

✉ Jan op 2013-07-27

Er is momenteel ca. 1000 miljard pensioenvermogen.
De EU strekt de begerige tentakels uit naar dit geld.
Mogelijk gaat de EU via het ESM trachten Nederland te beroven.
Voorkomt een investering van eigen Nederlandse pensioengelden in het eigen Nederlandse onroerend goed dat de EU het geld kan roven?
Heeft iemand hieromtrent andere inzichten?

Terzijde,
Stichtingen bedoeld voor sociale woningbouw in Nederland blijken zich bezig te houden met crypto-ontwikkelingshulp.
Woningbouwverenigingen zijn toch uitsluitend bedoeld om plaatselijke “behoeftigen” van kwalitatief goede woonruimte te voorzien?
Net zoals de hypotheekrenteaftrek bedoeld was om ‘de arbeider’ te voorzien van een eigen huis, en niet om villabewoners te helpen aan een grote belastingaftrekpost?

Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.