Furor Teutonicus blog | over | volg | teuto | lyme | archief | doneer | todo
🕰️
  ⬩  
✍️ Evert Mouw
  ⬩  
⏱️ 9 min

Extremisme: wat is dat?

Jezelf opblazen in een bus vol met mensen, of tientallen tieners neerknallen, ja dat zou je extreem kunnen noemen. Waarom eigenlijk? Wat vinden wij extreem, en hoe kunnen we dat proberen objectief te maken?

Extremisme wordt bij meerderheid cultureel bepaald

Hetzelfde probleem had Robert Pirsig toen hij schreef over krankzinnigheid in zijn bekende “Zen en de Kunst van het Motoronderhoud” (1974). Het is de samenleving, de meerderheid, die bepaalt wat krankzinnig is. Ook als de krankzinnige de werkelijkheid beter ziet dan de massa.

Nu denk ik dat zoiets ook waar is voor extremisme. Neem het volgende gedachtenexperiment:

Voortaan gaan we in Nederland op jacht naar Duitsers. Voor elke Duitser die je vangt krijg je een geldbedrag. Als je meer dan zes Duitsers weet te vangen krijg je promotie. Elke gevangen Duitser brengen we ritueel naar een hoog gebouw. Zo’n Duitser wordt geheel naakt naar het gebouw gesleept, vastgebonden op een offertafel, en dan zal een Nederlandse ambtenaar hem het hart uitsnijden. Het laatste wat de Duitser ziet is zijn nog kloppende hart in de handen van de ambtenaar.

Het is de fictieve partij “Wijsheid der Azteken” die dit in Nederland wil invoeren. Is het extreem wat ze willen? Bij de Azteken was het zeker niet extreem. Maar in onze tijd, in onze culturele groep, vinden we het wel extreem. Wat extreem is, dat is dus behoorlijk cultureel bepaald.

De Mahrind stam in Papoea Nieuw-Guinea hield er ook gebruiken op na die de Westerse mens extreem aandoen:

Okaba vermeldt in april 1911 dat één bruid in één nacht gemeenschap had met ongeveer honderd mannen. Bij bijna alle rituelen was intensieve consumptie van sperma van het grootste belang. Zulke voor de Europeanen schokkende gegevens hadden te maken met een hoofdmotief in alle rituelen: vruchtbaarheid, kracht, leven, zegen, wih.
— Snellen om namen. Raymond Corbey, 2007.

Het is dus niet zo goed cultureel te bepalen wat extreem is. Elke cultuur heeft zijn eigen extremiteiten. Ook de Westerse mens heeft er last van. Neem bijvoorbeeld de grote angst van m.n. Amerikanen om zich om te kleden in het bijzijn van anderen, of de grote groepen mensen die in weerwil van alle wetenschap nog elke week naar een sprookjesclub gaan en alles letterlijk geloven, of de mensen die hun eigen biologische realiteit en de natuur willen ontkennen en fundamenteel tegen de consumptie van de natuurlijke voeding categorie “vlees” zijn. Onze democratie is ook een middel tot pacificatie; het probeert samen te laten leven wat soms (fundamenteel) verschillend is. Dat is een dans op een koord; een spel dat maar weinig opgerekt kan worden. De hoofdregel van het spel is dat we de fictie in stand houden dat verschillen er niet toe doen en dat we allemaal gelijk zijn. Eigenlijk is niemand echt extreem, behalve uiteraard de buren.

Nu de culturele benadering ons niet dichter brengt bij een begrip van wat extremiteit nu precies is, moeten we misschien maar wat andere benaderingen proberen.

Extremisten zijn statistisch in de minderheid

extremist

Als de meerderheid zelf normaal is en bepaalt wat extreem is, dan zijn extremisten per definitie in de minderheid. Maar dat doet weinig recht aan de negatieve lading die het woord “extremist” heeft. Deze extremisten zouden wel eens briljante wetenschappers kunnen zijn, die simpelweg een betere kijk op de wereld hebben.

Toch is de statistische benadering handig. Als je niet objectief, dat wil zeggen los van de culturele context, kunt bepalen wat een extreme gedachte of een extreme handeling is, dan zou je kunnen zeggen dat extremisten opvallen door hun anders-zijn.

Dat geeft natuurlijk wel weinig aanknopingspunten voor een liberale samenleving. Willen we vrijheid van denken, van geloof, van pers, vrijheid voor het individu? Dan nemen we dat anders-zijn juist in bescherming… Het lijkt erop dat de Taliban beter in staat is om extremisme te bestrijden dan een liberale samenleving. Maar ja, wie was er nu precies extreem?

Dus ook dit brengt ons niet tot een wenselijke oplossing.

Extremisten zijn bereid om alles op te offeren voor hun idealen

Hoe ver wil je gaan om jouw mening of idealen op te dringen aan anderen? Extremisten zijn vaak bereid om geweld te gebruiken en hun leven op het spel te zetten.

Nou, met zo’n definitie kun je concluderen dat zo ongeveer een complete generatie van de mannelijke bevolking ten tijde van de wereldoorlogen dus extremist was. Het is waar dat extremisten bereid zijn alles op te offeren, maar ook “gewone” mensen zijn daar onder bepaalde , cultureel vastgestelde omstandigheden toe bereid.

Extremisten zijn consequent

Vaak volgen extremisten een ijzeren logica waarin geen ruimte is voor nuance of conflicterende beschouwingen. Een recent voorbeeld is Breivik, die de consequenties van zijn wereldbeeld op lugubere wijze tot uitvoering bracht.

Toch is het lastig om deze definitie te hanteren. Calvinisten, logici, informatici, en veel rationeel-wetenschappelijk getrainde personen zouden er ook zomaar onder kunnen vallen. Het gaat niet alleen om de consequentie van het denken, maar ook om de bereidheid ernaar te handelen. Maar hoort dat niet bij elkaar?

Extremisten voelen zich beter dan de rest en hebben hogere idealen

Nogal wat GroenLinks leden vinden dat je best de wet mag overtreden voor een “hoger ideaal”. Oftewel, de democratisch vastgestelde wetten, die een afspiegeling zijn van de idealen zoals die leven in de Nederlandse samenleving, daar hebben ze lak aan. Met andere woorden: een deel van de GroenLinks achterban is feitelijk anti-democratisch, ook al zullen ze het niet snel hardop zeggen.

De AFA wordt gemonitord door de AIVD. Deze beschouwt de AFA als extreem links, gewelddadig en een potentieel gevaar voor de democratische rechtsorde.

Bron: Wikipedia.

Interessant in dit verband is dat de organisatie in Nederland die extremisme actief moet bewaken — de AIVD — zich niet eens heel druk maakt over wat mensen denken, maar meer let op hoe groot de bereidheid van zulke mensen is om de wet te overtreden. Voor de Nederlandse rechtsstaat ben je een extremist als je, om je politieke of ideologische doelen te verwezenlijken, onze wetten wilt overtreden. Volkert van der Graaf, moordenaar van Pim Fortuyn en milieuactivist, is volgens die benadering duidelijk een extremist. Hieronder zie je dat de AIVD het woord “extreem” gebruikt voor het opereren op de rand van wat wettelijk mag, en dat “extremistisch” volgens hen een stapje verder gaat:

De AIVD hanteert in de duiding van onderzoeksonderwerpen de termen “extreem” en “extremistisch”. Met de aanduiding “extreem” worden daarbij personen en groeperingen bedoeld die opereren op de grens van, maar nog steeds binnen het bestaande politieke spectrum en de grenzen van de democratische rechtsorde. De toevoeging “extremistisch” duidt op een beweging die over die grens gaat waarbij men bijvoorbeeld geweld toepast om doelen te realiseren of zich bedient van haatzaaiende teksten.

In hun definitie gebruiken ze ook “haatzaaiende teksten”, iets wat nogal lastig te definiëren is omdat het zo cultureel gebonden is wat wel of niet beledigend is.

Maar grosso modo is de definitie van de AIVD helder: in onze democratische rechtsstaat moet je je aan de wet houden en het politieke spel volgens de spelregels spelen, en wil je dat niet dan ben je extremistisch.

In Nederland is het vooral politiek extreem-links (AFA, KAFKA, XminY, delen van de GL en SP achterban, delen van Occupy etc.) dat actief is. Extremistisch rechts bestaat uit slechts enkele honderden personen en is ook minder actief.

Tenslotte: het zijn maar extremisten. Gematigden zijn misschien wel gevaarlijker.

En zijn extremisten eigenlijk wel echt zo gevaarlijk? Een enkele extremist die een terroristische aanslag pleegt kan heel wat onzekerheid, angst en verandering tot stand brengen. Maar in een democratie is het tenslotte toch de meerderheid, of de coalitie van partijen, die doorslaggevend is.

Een grote groep mensen die zogenaamd “gematigd” zijn, en dat zijn ze vaak per definitie juist omdat het een grote groep is (!), heeft veel invloed op het landsbestuur van een democratische rechtsstaat.

Als er een grote groep groeit die weinig opheeft met de fundamenten van onze liberale democratische rechtsstaat dan is dat mogelijk een grotere dreiging dan welke uitgaat van een enkele extremist.

Bovendien zie je vaak dat de individuele extremisten geboren worden in een omgeving die ruimte creëert voor zulk extremisme. Een religie of ideologie die haaks staat op de Westerse, liberale, Verlichte, wetenschappelijke waarden, die zal sneller leden voortbrengen die bereid zijn tot in het extreme tegen onze cultuur te vechten.

We hebben dus nog niet helemaal vat gekregen op het verschijnsel “extremisme”. Het is niet goed te objectiveren. Maar als subjectief begrip is het wel degelijk bruikbaar: lieden die een hekel hebben aan onze democratische, op wetten gebaseerde samenleving met liberale waarden en wetenschappelijke methoden, zulke lieden zijn in onze ogen (dus subjectief) als extreem te betitelen: ze wijken extreem af van de fundamenten van onze samenleving. En misschien moeten we, en misschien ben ik nu extreem?, wel iets af van ons gelijkheidsideaal. Niet iedereen is gelijk, en extremisten zijn al helemaal niet gelijk aan hoe wij onszelf willen zien. Onze primaire waarden komen in gevaar als we te tolerant zijn voor waarden die daar haaks op staan, ook al is vrijheid zonder aanziens des persoons nu juist één van onze kernwaarden. We zullen minder consequent moeten worden, of misschien wel meer specifiek, vanuit het bewustzijn dat niet alle individuen en niet alle culturen dezelfde resultaten geven.

Reacties

✉ Emil Snijer op 2012-10-08

Precies! extreem in daden of extreem in het niets doen. Doden in de geest of in het vlees. Het ene kun je wel zien, het andere niet. natuurlijk staan er altijd her en der mensen op, die zelf gaan denken en daaruit opereren. De zwijgende massa, die het meest vertegenwoordigd zijn, en juist daardoor niet hoeven te schreeuwen, ja die hebben het niet op dat extreme, maar dat is de stille schreeuw die wellicht meer van ons binnenin draagt.

Eén extremist vertolkt de wens van velen. We hebben helden nodig, Allah ! 😉 (die laatste was een geintje) Goed stukkie, ik zie je punt wel ja.

✉ Jules op 2012-10-09

Zijn corrupte raadsleden of wethouders - die de wet overtreden om projecten te realiseren waar zij in geloven, maar de kiezer niet - ook extremisten?

✉ Evert Mouw op 2012-10-09

@Jules

Voor de Nederlandse rechtsstaat ben je een extremist als je, om je politieke of ideologische doelen te verwezenlijken, onze wetten wilt overtreden.

Dus “ja”, hoewel zeker voor wethouders geldt dat ze een democratisch mandaat hebben gekregen. De projecten waar ze in geloven en waar de kiezer niet in gelooft — waarom heeft de kiezer dan zo’n partij zo groot gemaakt dat er wethouders geleverd worden? Voor raadsleden geldt de democratische legitimering in veel mindere mate als het gaat om kleine partijen.

Het is een “nee” als ze het doen voor persoonlijk gewin, en dat is in jouw casus (projecten realiseren) vermoedelijk erg vaak het geval. Dan zijn ze geen extremist, maar “enkel” corrupt, en over wat schadelijker is kan ik lastig oordelen.


Deze blogpost werd in december 2022 overgezet van WordPress naar een methode gebaseerd op Markdown; het is mogelijk dat hierbij fouten of wijzigingen zijn ontstaan t.o.v. de originele blogpost.