AI maakt religies

Harari zegt dat je een nieuw religieus boek kunt laten maken door AI taalmodellen – en dat klopt. Heilige boeken bevatten verhalen en beschrijvingen. Een taalmodel zoals ChatGPT kan nieuwe verhalen en samenvattingen maken op basis van een heleboel bestaande teksten waarmee de AI “getraind” werd. AI extraheert verhalen of patronen, en gebruikt die om semi-willekeurige variaties te maken.

Er zijn dingen die AI (nog) niet kan simuleren. Denk daarbij aan mystiek inzicht of een numineuze ervaring. Maar voor 90% van de gelovigen (incl. sciëntisme) is de beleving toch al eenvoudig. Die geloven gewoon dat niet-medische mondkapjes buiten op straat wat uithalen (zegt “de wetenschap”) of dat de aarde nog maar een paar duizend jaar oud is (zegt “Genesis”). De eerste snapt geen biet van wetenschap en de tweede geen snars van Genesis, maar ach.

Een AI-bijbel! Wat een mooi thema voor op de zondagavond. Ik zag vanochtend en ook vanmiddag heren in stevige zwarte pakken op de fiets naar de kerk gaan hier op de Veluwe. Ik ging wat luchtiger gekleed richting het water, met een hangmat mee. Ik bewonder die Veluwse tradities en koppigheid wel. Maar ik ben dan ook weer te vrij voor zo’n bijna verstikkend uniform. Ik ben blij dat ze niet allemaal zoals mij zijn, dan kwam er geen donder van terecht.

Grote verhalen zijn er om eenvoudige zekerheden te verschaffen aan de massa. Voor de meeste mensen is dat genoeg, en meer zou al snel teveel zijn, naast de tijd die je al hebt te besteden aan voetbal, vrienden, gezin, werk, porno, kerk, bier, demonstraties en de laatste televisieseries. Daar kun je neerbuigend over doen, maar je leven lang in een kloostercel zitten maakt je niet per se veel wijzer. Het is dus maar net waar je jezelf “geroepen” toe voelt en er zijn gewoon een paar zelfdenkende zoekers – handig als een groep er eentje heeft, niet handig als iedereen zo is – en dat staat ook nog ’s grotendeels los van intelligentie of opleiding. Het zijn geen luie mensen, ze zoeken alleen iets anders, maar je herkent ze wel aan hun grote kennis en brede interesses.

Zou de AI ook in de religie de mens “het vuur van de goden” schenken? Zelfs als dat betekend dat het afstand moet doen van zijn eigen macht over mensen? – SchoolOfAncientMysteries

Het “vuur der goden”, wat hoor je daarover; spreken in tongen, visioenen, als eerste nieuwe ontwikkelingen zien aankomen, de DNA-helix in een droom zien, dat soort spul. Ze staan in direct contact met iets waarvan de een denkt dat het in het onbewuste zit en de ander denkt dat het goden zijn, maar wat het ook is, het is niet goed in woorden te vatten. Niet zelden leven zulke mensen op grote afstand van de samenleving.

En vandaar dat AI taalmodellen er ook niet goed vat op krijgen. Er is geen taal, geen contact; het vuur der goden lijkt ongeschikt voor machines en statistische modellen. Ik zeg geen “nooit”; soms weten die neurale AI-modellen heel bijzondere verbanden te vinden die ons mensen niet eens opvallen. Maar ook zulke verbanden zijn nog niet vergelijkbaar met wat neoplatonisten de intelligibele wereld noemden, en wat sommige Zenmeesters “leegte” noemen.

Het vuur was al nooit het verhaal zelf, maar wat door het verhaal wakker werd. Wat je eruit kunt halen is dus afhankelijk van waar je AI mee voedt… En van de oprechtheid van de gebruiker …

Maar dat is het crux. A.I. gaat ons alleen vervangen als we onszelf, onze ervaringen en onze vaardigheden blijven verlagen tot dat van een machine en de rest buiten beschouwing laten. Dan komen we het gewoon halverwege tegemoet gelopen. Natuurlijk kun je een nieuw religieus boek fabriceren. A.I. is nu bovenal een jargonspuwer. Appeltje eitje. Maar dat Harari het hele fenomeen mythos, logos, ritueel, magie, mystiek, religie reduceert tot “muh boekwerk”, toont eigenlijk hoe diep het onbegrip zit. – Elvengast

Eens. Maar eerlijk, 90% van de mensen was al niet behept met een “gouden” ziel (Plato); democratie is een “nuttige fictie”, zei mijn hoogleraar politieke theorieën (PvdA-lid) ooit tijdens college. Het echte probleem is de eindgebruiker, onze samenleving, die dit soort “elites” uitpoept.

En daar is geen oplossing voor. Het oude moet sterven voordat het nieuwe werkelijk geboren kan worden. Ook vandaag las ik een heilig boek van de kerk van het vliegende spaghettimonster. Het was origineel, intelligent, soms grappig, soms gemaakt grappig… maar er zat geen “vuur” in. Ik snap ze wel. De domheid en dogma’s en valse argumenten uit vaak religieuze hoek vragen om een reactie. Maar vasthouden aan dode dogma’s (zonder vuur der goden) is niet minder oninspirerend dan dit soort anti-religies. Ook als overal de vlammetjes doven, blijven enkele branden, ergens op een plek die onbereikbaar is.

Of misschien ook wel op de Veluwe. Ze zijn hier immers niet zo meegaand.

… Met dank aan de leuke discussie op Twitter met de gebruikers @The17thChapter en @Elvengast.